Part-Roma savaşları
| Part-Roma savaşları | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pers-Roma savaşları | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
| Roma Cumhuriyeti, ardından Roma İmparatorluğu ve ona bağlı devletler | Part İmparatorluğu ve ona bağlı devletler | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
|
Crassus (ölü) Marcus Antonius Publius Ventidius Bassus Gnaeus Domitius Corbulo Trajan Lucius Verus Statius Priscus Avidius Cassius Septimius Severus Julia Domna Caracalla X Macrinus |
Surena II. Orodes I. Pakorus (ölü) IV. Fraates III. Erdevân I. Vologases I. Tiridatis (Ermenistan kralı) I. Osroes II. Sinatrukes (ölü) IV. Vologases | ||||||||
Roma-Part Savaşları (MÖ 54 - MS 217) Part İmparatorluğu ile Roma Cumhuriyeti ve Roma İmparatorluğu arasında yaşanan bir dizi çatışmaydı. Bu, 682 yıl sürecek Pers-Roma savaşları'nın ilk çatışma serisiydi.
Part İmparatorluğu ile Roma Cumhuriyeti arasındaki savaşlar MÖ 54 yılında başladı.[1] Partlara karşı yapılan bu ilk saldırı, özellikle Carrhae Muharebesi'nde (MÖ 53) püskürtüldü. MÖ 1. yüzyıldaki Roma Kurtarıcıları iç savaşı sırasında Partlar, Brutus ve Cassius'u aktif olarak destekleyerek Suriye'yi işgal ettiler ve Levant'ta topraklar kazandılar. Ancak, ikinci Roma iç savaşının sona ermesiBatı Asya'da Roma gücünün yeniden canlanmasına yol açtı.[2]
MS 113'te Roma İmparatoru Trajan, doğu fetihlerini ve Partların yenilgisini stratejik bir öncelik haline getirmiş[3] ve Part başkenti Tizpon'u başarıyla ele geçirerek Partamaspates'i bir vasal hükümdar olarak atamıştır. Ancak daha sonra isyanlar nedeniyle bölgeden geri püskürtülmüştür. Trajan'ın halefi Hadrianus, selefinin politikasını tersine çevirerek Fırat'ı Roma kontrolünün sınırı olarak yeniden kurmayı amaçlamıştır. Ancak 2. yüzyılda, IV. Vologases'in orada Romalıları yenmesiyle 161 yılında Ermenistan üzerinde savaş yeniden başlamıştır. Statius Priscus komutasındaki bir Roma karşı saldırısı, Ermenistan'daki Partları mağlup ederek Ermeni tahtına tercih ettiği bir adayı yerleştirmiş ve Mezopotamya'nın işgali 165 yılında Tizpon'un yağmalanmasıyla sonuçlanmıştır.
195 yılında, İmparator Septimius Severus önderliğinde Mezopotamya'ya bir başka Roma istilası başlamıştır. Severus, Seleukia ve Babil'i işgal etmiş, ancak Hatra'yı ele geçirememiştir. Partia nihayetinde, 226 yılında Tizpon'a giren I. Erdeşîr önderliğindeki bir Pers isyanı tarafından ele geçirilmiştir. Erdeşîr ve halefleri döneminde, Sasani İmparatorluğu ile Roma arasında Pers-Roma çatışması devam etmiştir.
Partların batıya yönelik emelleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Seleukos-Part Savaşlarında zafer kazandıktan ve Seleukos İmparatorluğu'nun büyük bir bölümünü ilhak ettikten sonra, Partlar genişlemek için daha fazla toprak bulmak üzere batıya bakmaya başladılar. Partların batıdaki girişimleri I. Mithridatis döneminde başlamıştır; onun hükümdarlığı sırasında Arşaklar, Ermenistan ve Mezopotamya'ya kadar yönetimlerini genişletmeyi başardılar. Bu, Part İmparatorluğu için "uluslararası bir rolün" başlangıcıydı ve bu aşama aynı zamanda Roma ile temasları da içeriyordu.[4] II. Mithridatis, Roma-Part ittifakı için Sulla ile başarısız müzakereler yürütmüştür (y. MÖ 105).[5]
Partlar yükselişe geçmeye başladıkları sıralarda, Kafkasya'da da kendi adlarını taşıyan kollar kurmuşlardır; bunlar arasında Ermenistan'daki Arşak Hanedanı, İberya'daki Arşak Hanedanı ve Kafkasya'daki Arşak Hanedanı yer almaktadır.
MÖ 90'dan sonra Part İmparatorluğu'nun gücü hanedanlık çekişmeleri nedeniyle azalırken, aynı zamanda Anadolu'daki Roma gücü de çökmüştür. Roma-Part teması, Lucullus'un Güney Ermenistan'ı işgal edip MÖ 69'da II. Tigran'ı yenmesiyle yeniden kurulmuştur. Ancak yine kesin bir anlaşmaya varılamamıştır.[6]
Roma Cumhuriyeti - Part İmparatorluğu
[değiştir | kaynağı değiştir]
Pompeius doğudaki savaşın başına geçtiğinde, III. Fraates ile müzakereleri yeniden başlattı; bir anlaşmaya vardılar ve Roma-Part birlikleri MÖ 66/65 yıllarında Ermenistan'ı işgal ettiler, kısa süre sonra Roma ve Partlar arasında Fırat sınırı konusunda bir anlaşmazlık çıkmıştır. Pompeius , Fraates'in "Kralların Kralı" unvanını tanımayı reddetmiş ve Tigranes ile Part kralı arasında Karduya konusunda hakemlik teklif etmiştir. Sonunda Fraates, batıdaki Osroene bölgesi hariç, Mezopotamya üzerindeki kontrolünü ilan etmiş; Osroene ise Roma'ya bağımlı bir bölge haline gelmiştir.[7]
Carrhae Muharebesi (MÖ 53)
[değiştir | kaynağı değiştir]MÖ 53'te Crassus, Mezopotamya'ya felaketle sonuçlanan bir istila düzenlemiştir; Carrhae Muharebesi'nde Crassus ve oğlu Publius, general Surena komutasındaki Part ordusu tarafından yenilgiye uğratılmış ve öldürülmüştür. 42.000 adamın yaklaşık yarısı ölmüş, dörtte biri Suriye'ye geri dönmüş ve geri kalanı savaş esiri olmuştur.[8] Roma bu yenilgiyle aşağılandı ve Partların birkaç Lejyoner Kartalı ele geçirmesi durumu daha da kötüleştirdi. Plütark ayrıca Partların, Crassus'a en çok benzeyen Romalı savaş esirini bulup kadın kılığına sokarak herkesin görmesi için Partlar'da dolaştırdıklarını da belirtiyor. Ancak bu, kolayca Roma propagandası olabilir. II. Orodes, Part ordusunun geri kalanıyla Ermenileri yenerek ülkelerini ele geçirmiştir. Ancak Surena'nın zaferi Part kralının kıskançlığını uyandırdı ve kral Surena'nın idamını emretti. Surena'nın ölümünden sonra II. Orodes, Part ordusunun komutasını devraldı ve Suriye'ye başarısız bir askeri sefer düzenledi. Carrhae Muharebesi, Romalılar ve Partlar arasında gerçekleşen ilk büyük muharebelerden birisidir.
Ertesi yıl Partlar Suriye'ye baskınlar düzenlediler ve MÖ 51 yılında, veliaht prens Pakorus ve general Osaces önderliğinde büyük bir istila düzenlendi; Antakya'da Cassius'u kuşattılar ve Asya'daki Roma eyaletlerinde önemli bir alarma neden oldular. O yıl komşu Kilikya'nın valisi seçilen Cicero, kuşatmayı kaldırmak için iki lejyonla yürüdü.[9] Pacorus geri çekildi, ancak geri çekilirken Antigonea yakınlarında Cassius tarafından pusuya düşürüldü ve Osaces öldürüldü.[10]
Sezar'ın planları (MÖ 45-44)
[değiştir | kaynağı değiştir]Sezar İç Savaşı sırasında Partlar hiçbir hamle yapmadılar, ancak Pompeius ile ilişkilerini sürdürdüler. Pompeius'un yenilgisi ve ölümünden sonra, Pakorus komutasındaki bir kuvvet, Sezar güçleri tarafından Epemiye Vadisi'nde kuşatılan Pompeius taraftarı general Caecilius Bassus'a yardıma gelmiştir. İç savaş sona erdikten sonra, Jül Sezar Partlara karşı bir sefer planı hazırlamıştır, ancak suikastı savaşı engellemiştir. Ardından gelen Kurtarıcılar iç savaşı sırasında, Partlar Brutus ve Cassius'u aktif olarak desteklediler ve MÖ 42 yılında Filippi Muharebesi'nde onlarla birlikte savaşan bir birlik gönderdiler.[11]
Pompey-Part istilası (MÖ 40-38)
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu yenilgiden sonra, Pakorus önderliğindeki Partlar MÖ 40 yılında Brutus ve Cassius'un eski bir destekçisi olan Romalı Quintus Labienus ile birlikte hareket ederek Roma topraklarını işgal ettiler. Suriye'yi hızla işgal ettiler ve eyaletteki Roma kuvvetlerini yendiler; Sur hariç kıyıdaki tüm şehirler Partları kabul etti. Pakorus daha sonra Haşmonayim Yahudiye'ye ilerledi, Roma'nın himayesindeki II. Hurkanus'u devirdi ve yerine yeğeni Antigonus'u (MÖ 40-37) getirdi. Bir an için, Roma'nın doğusunun tamamı Partlar tarafından ele geçirildi. İkinci Roma iç savaşının sona ermesi, Batı Asya'da Roma gücünün yeniden canlanmasına yol açmıştır.[2]
Antonius'un Atropatene seferi (MÖ 36)
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu sırada Marcus Antonius, Anadolu'yu işgal eden Labienus'a karşı Ventidius'u göndermişti bile. Kısa süre sonra Labienus, Roma kuvvetleri tarafından Suriye'ye geri püskürtüldü ve Part müttefikleri ona destek olsa da, yenilgiye uğradı, esir alındı ve ardından idam edildi. Belen Geçidi yakınlarında bir yenilgi daha aldıktan sonra Partlar Suriye'den çekildiler. MÖ 38 yılında geri döndüler fakat Ventidius tarafından kesin bir şekilde yenilgiye uğratıldılar ve Pacorus öldürüldü. Yahudiye'de ise Antigonus, Roma'nın yardımıyla Edomlu Hirodes tarafından MÖ 37 yılında tahttan indirildi.[12]
Suriye ve Yahudiye'nin Roma kontrolüne yeniden kavuşmasıyla Marcus Antonius, Albanya'yı (Ermenistan'ın hemen doğusunda) büyük bir orduyla girdi, ancak kuşatma birliği ve refakatçileri izole edilerek yok edildi, Ermeni müttefikleri ise firar etti. Part mevzilerine karşı ilerleme kaydedemeyen Romalılar, ağır kayıplarla geri çekildi. MÖ 33 yılında Marcus Antonius, hem Octavian'a hem de Partlara karşı Med kralıyla ittifak kurmak üzere tekrar Ermenistan'daydı, ancak başka meşguliyetleri onu geri çekilmeye zorladı ve tüm bölge Partların kontrolüne geçti.[13]
Roma İmparatorluğu - Part İmparatorluğu
[değiştir | kaynağı değiştir]Ermenistan konusunda gerilimler
[değiştir | kaynağı değiştir]İki güç arasında yaklaşan savaş tehdidi altında, Gaius Caesar ve V. Fraates, MS 1 yılında iki güç arasında kabaca bir uzlaşma sağladılar. Anlaşmaya göre Partlar, Ermenistan'dan güçlerini çekmeyi ve ülke üzerinde fiili bir Roma himayesi tanımayı taahhüt ettiler. Bununla birlikte, Part-Roma rekabeti Ermenistan'daki kontrol ve nüfuz konusunda sonraki birkaç on yıl boyunca aralıksız devam etmiştir.[14]
Part kralı II. Erdevân'ın oğlu Arsakes'i boş kalan Ermeni tahtına oturtma kararı, MS 36 yılında Roma ile neredeyse bir savaşa yol açacaktı. III. Erdevân, Romalı general Lucius Vitellius ile bir anlaşmaya vardı ve Partların Ermenistan'daki nüfuz alanına ilişkin iddialarından vazgeçti.[15]
Ermeni Veraset Savaşı (58-63)
[değiştir | kaynağı değiştir]58 yılında, Part kralı I. Vologases'in kardeşi Tiridatis'i zorla tahta geçirmesinin ardından Romalıların Ermenistan'ı işgal etmesiyle yeni bir kriz tetiklenmiştir.[16] Corbulo komutasındaki Roma kuvvetleri Tiridatis'i devirdi ve yerine Kapadokyalı bir prensi getirmiştir. Bu durum Partların misillemesine yol açmış ve Ermenistan'da sonuçsuz bir dizi sefer yaşanmıştır. Savaş, 63 yılında Romalıların Tiridatis ve soyundan gelenlerin Ermenistan'ı yönetmesine, Roma imparatorundan krallık almaları şartıyla izin vermeyi kabul etmesiyle sona ermiştir.[17]
Ermenistan ondan sonra Part hanedanı tarafından yönetilecek ve Roma'ya nominal bağlılığına rağmen, giderek artan Part etkisi altına girecekti. Sonraki nesillerin değerlendirmesine göre, "Romalılar Ermenistan'ı kaybetmişti" ve Rhandeia Barışı 50 yıl sürecek nispeten barışçıl ilişkiler dönemini başlatmış olsa da, Ermenistan Romalılar, Partlar ve onların Sasani halefleri arasında sürekli bir çekişme konusu olmaya devam etmiştir.
Corbulo'ya gelince, Nero tarafından bu "zaferi" getiren adam olarak onurlandırılmıştı, ancak ordudaki popülaritesi ve etkisi onu potansiyel bir rakip haline getirmişti. Damadı Lucius Annius Vinicianus'un 66 yılında Nero'ya karşı başarısız bir komploya karışmasıyla birlikte, Corbulo imparatorun gözünde şüpheli hale gelmiştir. 67 yılında Yunanistan'da bir yolculuk sırasında Nero, onun idam edilmesini emretmiş; bunu duyan Corbulo intihar etmiştir.
Trajan'ın Part seferi (115-117)
[değiştir | kaynağı değiştir]
2. yüzyılda yeni bir savaşlar dizisi başlamış ve bu savaşlar sırasında Romalılar sürekli olarak Part İmparatorluğu'na üstünlük sağlamışlardır. 113 yılında Roma İmparatoru Trajan, Part İmparatorluğu'nun kesin yenilgisi ve Ermenistan'ın ilhakı yoluyla "doğu sorununu" bir kez ve sonsuza dek çözmenin zamanının geldiğine karar vermiştir; fetihleri, Roma'nın Part İmparatorluğu'na yönelik politikasında kasıtlı bir değişikliği ve imparatorluğun "büyük stratejisinde" vurgunun kaymasını işaret ediyordu.[3]
114 yılında Trajan, Ermenistan'ı işgal ederek Roma eyaleti olarak ilhak etmiş ve akrabası Part kralı I. Osroes tarafından Ermeni tahtına oturtulan Parthamasiris'i öldürmüştür.[18] 115 yılında Roma imparatoru kuzey Mezopotamya'yı da işgal ederek Roma'ya ilhak etmiştir; bu fethin gerekli olduğu düşünülüyordu, çünkü aksi takdirde Ermenistan bağlantısı Partlar tarafından güneyden kesilebilirdi.[18] Romalılar daha sonra Part başkenti Tizpon'u ele geçirmişler ve ardından nehir boyunca Basra Körfezi'ne doğru ilerlemişlerdir. Ancak o yıl Doğu Akdeniz, Kuzey Afrika ve kuzey Mezopotamya'da patlak veren isyanlar ve Roma topraklarında çıkan büyük bir Yahudi isyanı nedeniyle Roma askeri kaynaklarını ciddi şekilde zorlamıştır. Trajan, Hatra Krallığı'nın başkenti Hatra'yı ele geçirememesi Partların tamamen yenilgiye uğramasını engellemiştir. Part kuvvetleri, Roma'nın önemli mevzilerine saldırmış ve Seleukia , Nisibis ve Edessa'daki Roma garnizonları yerel halk tarafından tahliye edilmiştir. Trajan, Mezopotamya'daki isyancıları bastırmış, Part prensi Parthamaspates'i bir vasal yönetici olarak atamış ve Suriye'ye çekilmiştir. Trajan, savaşı yeniden başlatamadan 117 yılında ölmüştür.[19] Trajan'ın Part seferi, farklı şekillerde, "iki yüzyıllık siyasi gösteriş ve acımasız rekabetin" doruk noktası olarak kabul edilir.[20] Trajan, Mezopotamya'ya başarılı bir işgal gerçekleştiren ilk imparatordu. Ermenistan ve Mezopotamya için büyük planı, nihayetinde "doğu fetihlerinin stratejik gerçeklerinin yanlış anlaşılması ve isyanın neler yapabileceğinin hafife alınmasıyla yaratılan koşullar nedeniyle kesintiye uğradı."[20]
Hadrianus'un politikası ve sonraki savaşlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Trajan'ın halefi Hadrianus, selefinin politikasını derhal tersine çevirmiştir. Roma'nın doğrudan kontrolünün sınırı olarak Fırat'ı yeniden tesis etmesinin Roma'nın çıkarına olduğuna karar vererek Ermenistan, Mezopotamya ve Adiabene topraklarını önceki yöneticilerine ve uydu krallarına geri vererek isteyerek eski duruma dönmüştür. Roma, en azından bir yarım yüzyıl daha Fırat'ın doğusunda aktif müdahaleden kaçınmıştır.[19]
Ermenistan üzerindeki savaş 161 yılında IV. Vologases'in Romalıları orada yenmesi, Edessa'yı ele geçirmesi ve Suriye'yi yağmalamasıyla yeniden başlamıştır. 163 yılında, Statius Priscus komutasındaki bir Roma karşı saldırısı, Partları Ermenistan'da yenmiş ve Ermeni tahtına tercih ettikleri bir adayı yerleştirmiştir. Ertesi yıl Avidius Cassius, Mezopotamya'ya bir istila başlatmıştır, Dura-Europos ve Seleukia'da savaşlar kazanmış ve 165'te Tizpon'u yağmalamıştır. O sırada Partları kasıp kavuran, muhtemelen çiçek hastalığı olan bir salgın, Roma ordusuna da yayılmış ve geri çekilmelerine yol açmıştır.[21]
195 yılında, İmparator Septimius Severus önderliğinde Mezopotamya'ya bir başka Roma istilası başladı; Severus, Seleukia ve Babil'i işgal etti ve ardından 197'de Tizpon'u bir kez daha yağmaladı. Bu savaşlar, Nisibis ve Singara çevresindeki bölgelere kadar kuzey Mezopotamya'nın Roma tarafından ele geçirilmesine yol açtı.[22] Partlara karşı son savaş, 216'da Erbil'i yağmalayan İmparator Caracalla tarafından başlatıldı, ancak suikastından sonra halefi Macrinus, Nisibis'te Partlara karşı bir savaşı kaybetti ve Partlara haraç ödemek zorunda kaldı; bu, Part Savaşlarının son çatışmasıydı.[23]
Sasanilerin Yükselişi
[değiştir | kaynağı değiştir]Part İmparatorluğu nihayet Erdeşîr tarafından 226 yılında Tizpon'a girdiğinde son bulmuştur. Sasaniler, Part hanedanlarından daha merkeziyetçiydi. Sasaniler iktidara gelene kadar Romalılar çoğunlukla saldırgan taraftı. Ancak Pers kökenli olan Sasaniler, Ahameniş hanedanının bir zamanlar elinde tuttuğu ve şimdi kaybettiği toprakları yeniden fethetmeye kararlıydılar. Yeniden diriliş coşkuları, onları Partlardan çok daha saldırgan Roma düşmanı haline getirdi. Daha fazla bilgi için Bizans-Sasani Savaşları'na bakınız.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ Curtis, Vesta Sarkhosh; Stewart, Sarah (24 Mart 2010). The Age of the Parthians– Google Knihy. I.B.Tauris. ISBN 978-18-4511-406-0. Erişim tarihi: 9 Haziran 2019.
- ^ a b Bivar (1968), 57
- ^ a b Lightfoot (1990), 115: "Trajan succeeded in acquiring territory in these lands with a view to annexation, something which had not seriously been attempted before [...] Although Hadrian abandoned all of Trajan's conquests [...] the trend was not to be reversed. Further wars of annexation followed under Lucius Verus and Septimius Severus."; Sicker (2000), 167–168
- ^ Beate-Engelbert (2007), 9
- ^ Plutarch, Sulla, 5. 3–6
* Sherwin-White (1994), 262 - ^ Sherwin-White (1994), 262–263
- ^ Sherwin-White (1994), 264
- ^ Mackay (2004), 150
- ^ Alfred John Church, Roman Life in the Days of Cicero, (Kindle edition) ch. XIII., loc. 1845
- ^ Bivar (1968), 56
- ^ Bivar (1968), 56–57
- ^ Bivar (1968), 57–58
- ^ Cassius Dio, Roman History, XLIX, 27–33
* Bivar (1968), 58–65 - ^ Sicker (2000), 162
- ^ Sicker (2000), 162–163
- ^ Sicker (2000), 163
- ^ Rawlinson (2007), 286–287
- ^ a b Sicker (2000), 167
- ^ a b Sicker (2000), 167–168
- ^ a b Sheldon, Rose Mary (2010). Rome's Wars in Parthia: Blood in the Sand. London: Vallentine Mitchell. s. 143.
- ^ Sicker (2000), 169
- ^ Campbell (2005), 6–7; Rawlinson (2007), 337–338
- ^ Cowan, Ross (2009). "The Battle of Nisibis, AD 217". Ancient Warfare. 3 (5). ss. 29-35. 29 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Genel
Ana kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Cassius Dio, Roman History. Book LXXX. Translated by Earnest Cary.
Plutarch, Sulla. Translated by John Dryden.
İkincil kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Beate, Dignas; Winter, Engelbert (2007). Rome and Persia in Late Antiquity. Neighbours and Rivals. Cambridge University Press. ISBN 978-3-515-09052-0.
- Bivar, A.D.H (1983). "The Political History of Iran under the Arsacids". Yarshater, Ehsan (Ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 3(1): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ss. 21-99. ISBN 0-521-20092-X.
- Campbell, Brian (2005). "The Severan Dynasty". Bowman, Alan K.; Cameron, Averil; Garnsey, Peter (Ed.). The Cambridge Ancient History, Volume XII: The Crisis of Empire, A.D. 193-337 (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-5213-0199-2.
- Lightfoot, C.S. (1990). "Trajan's Parthian War and the Fourth-Century Perspective". The Journal of Roman Studies. Cilt 80. Society for the Promotion of Roman Studies. ss. 115-116. doi:10.2307/300283. JSTOR 300283.
- Mackay, Christopher S. (2004). "Caesar and the End of Republican Government". Ancient Rome: A Military and Political History. Cambridge University Press. ISBN 0-521-80918-5.
- Rawlinson, George (2007) [1893]. Parthia. Cosimo, Inc. ISBN 978-1-60206-136-1.
- Sherwin-White, A.N. (1994). "Lucullus, Pompey and the East". Crook, J. A.; Lintott, Andrew; Rawson, Elizabeth (Ed.). The Cambridge Ancient History, Volume IX: The Last Age of the Roman Republic, 146–43 B.C. (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-5212-5603-2.
- Sicker, Martin (2000). "The Struggle over the Euphrates Frontier". The Pre-Islamic Middle East. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-275-96890-1.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Part-Roma savaşları ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
- 3. yüzyılda İran
- 2. yüzyılda İran
- 1. yüzyılda İran
- MÖ 1. yüzyılda İran
- 3. yüzyılda Roma İmparatorluğu
- 2. yüzyılda Roma İmparatorluğu
- 1. yüzyılda Roma İmparatorluğu
- MÖ 1. yüzyılda Roma İmparatorluğu
- 3. yüzyılda çatışmalar
- 2. yüzyılda çatışmalar
- 1. yüzyılda çatışmalar
- MÖ 1. yüzyılda çatışmalar
- Antik Mezopotamya
- Antik Suriye
- Part İmparatorluğu'nun savaşları
- Roma İmparatorluğu'nun savaşları
- Roma Cumhuriyeti'nin savaşları
- Part-Roma savaşları