Pachacutec Yupanqui

Pachacutec Yupanqui

Pachacutec Inka Yupanqui (Quechua Pachakutiq ya da Pachacuti) (ö. 1471), 1438'den 1471'e kadar Cusco Krallığının dokuzuncu Sapa Inca’sıdır. Krallığı İnka (Tahuantinsuyu) imparatorluğuna dönüştürmüştür. Merkezi hükûmet ve güçlü liderli, dört yerel hükûmet şeklinde federal sistem oluşturmuş, fetih çağını başlatmıştır.

Zamanında krallığını Titicaca Gölü'nden And Dağları'nın orta kesimine kadar genişletmiştir. Bu başarılı fetih girişimlerinden dolayı bazen "And'ların Napolyon'u" diye anılır. En önemlisi, İnkalar'ın altyapısını kurmuş ve yeni teknolojilerle ekonomiyi geliştirmiştir. Bununla birlikte iktidarıyla, tarihi olaylar not edilmiş mesela doğum ve ölüm gibi durumlar kayda geçirilmiştir. Kendi kişisel yaşamına dair pek bir bilgi mevcut değildir. Kendinden sonra tahta geçen, oğlu Tupac Yupanqui'dir.

İktidara Yükselişi

İnkaların yarı efsanevi erken tarihine göre, Pachacutec öne çıkmaya başladığında savaşçı komşuları olan Chanca halkı, 15. yüzyılın başlarında Cuzco'ya saldırmıştır. O dönemde İnka hükümdarı olan Viracocha Inca ve oğlu Inca Urco, bu tehditle başa çıkmada yetersiz kalmış ve şehri terk etmişlerdir.

Genç prens Pachacutec (o zamanki adıyla Cusi Yupanki) ise, az sayıda sadık savaşçıyla birlikte kalmaya ve direniş göstermeye karar vermiştir. Bu kararı almasında, Güneş Tanrısı İnti tarafından gönderildiğine inandığı ışıldayan bir levha vizyonu etkili olmuştur.

Rivayete göre Pachacutec, yalnızca destek mesajlarıyla yetinmeyip tanrılardan daha fazla yardım istemiştir. Tanrılar da bu çağrıya cevap vererek, çevredeki taşları İnka savaşçılarına dönüştürmüşlerdir. Pachacutec bu mucizevi orduyla Chanca'ları Cuzco'dan sürmeyi başarmıştır. Bu ilahi yardıma minnettarlık göstergesi olarak Pachacutec, taştan yaratılmış bu savaşçı figürlerini (Pururaucas) kutsal alanlara yerleştirerek onurlandırmıştır.

Krallıktan İmparatorluğa

Pachacutec, Cusco'nun ötesinde fetih hayalleri kuran ilk İnka hükümdarıydı. Cusco (Huantanay) Vadisi'nde ve ötesindeki toprakları fethederek, 1532'deki İspanyol istilasına kadar büyüyüp sürecek olan İnka İmparatorluğu'nun temellerini attı. İlk olarak, İnka dilini konuşan herkes – yani Keçuva (Quechua) dilini konuşanlar – vatandaşlık hakkı kazandı. Bu statü, fethedilen halklara karşı ayrıcalıklı bir konum sağlıyor; onlara tüm önemli yönetim ve idari görevleri üstlenme hakkı tanıyordu.

Pachacutec'in en büyük katkılarından biri, İnka egemenliğinin uzun vadede sürdürülebilmesini sağlayacak devlet mekanizmalarını kurmuş olmasıdır. Bu sistem, idari yapılanma, tarım planlaması, vergi toplama, yol ağı ve iletişim düzeni gibi unsurları içeriyordu.

Güneydoğuya doğru genişleyen Pachacutec, Titicaca Gölü havzasını, yani Colla ve Lupaqa kültürlerini fethetti. Ardından Cusco'ya çekildi ve fetihlerin devamını kardeşlerine ve muhtemelen birlikte hüküm sürdüğü oğlu Túpac Inca Yupanqui'ye bıraktı. Túpac ve kardeşlerinin, Ekvador yönüne ve Chimu uygarlığına doğru ilk ilerlemeleri gerçekleştirdiği düşünülmektedir.

Pachacutec, fetihleri bir kenara bırakıp yönetim ve devletin sürekliliğine odaklanmış; bölgesel egemenliğin uzun süreli olması için gerekli devlet kurumlarını kurmasıyla tarihe geçmiştir.

Ölüm ve Defin

İnka hükümdarı 1471 yılında öldü ve vasiyeti doğrultusunda, İnka halkı onu bir yıl boyunca yas tutarak andı. Yas döneminin ardından, bir ay süren büyük bir anma töreni düzenlendi. Bu sürede Pachacutec'e ait kişisel eşyalar, imparatorluğun dört bir yanında dolaştırıldı; Cusco'da sembolik bir savaş sahnelendi ve 2.000 lama kurban edildi. Ayrıca, imparatorluk genelinde 1.000 lama daha kurban edildi ve Pachacutec'in hayatı boyunca ziyaret ettiği yerlerde çocuk kurbanları da sunuldu.

Pachacutec'in bedeni mumyalanmış ve Cusco'nun yukarısındaki Kenko'daki (Q'enqo) Patallacta adlı kutsal alana defnedilmiş olduğu sanılmaktadır. Ancak ölümünden sonra bile o, yaşayanlar tarafından kutsal bir figür olarak saygıyla anılmaya devam etmiştir. Mumyası, diğer ölmüş İnka liderlerinin mumyalarıyla birlikte, belirli dönemlerde dışarı çıkarılıyor, ritüel olarak “besleniyor” ve hatta bazı durumlarda, özellikle politik karışıklık zamanlarında “danışılan” bir varlık olarak görülüyordu.

Ayrıca, Pachacutec'in saçları ve tırnakları, ona ithaf edilen kutsal bir heykelin içine yerleştirilmişti. Cusco'nun hemen yukarısında yer alan büyük av köşkü Tambo Machay, onun adına kutsal bir alan (huaca) olarak ilan edilmişti. İnka devletinin resmi arşivlerinde, Pachacuti'nin itibarı ve başarıları o denli büyüktü ki, devlet yönetimi ve imparatorluk inşasına dair hemen her önemli gelişme ona atfedilmiştir.

Yerine geçen oğlu Túpac Inca Yupanqui, babasının imparatorluk planlarını devam ettirmiş ve zamanla imparatorluğu iki katına çıkarmıştır. Ancak, 1559 yılında, İspanyollar tarafından Pachacuti'nin mumyası keşfedildi. Fetihten sonra İnka halkı tarafından gizlice saklanmış olan bu kutsal kalıntı, Juan Polo de Ondegardo tarafından Lima'ya gönderildi, ancak ya taşımada kayboldu ya da İnka kültürüne ait diğer pek çok kutsal unsur gibi yok edildi.

Önce gelen: Viracocha Inca

Sapa Inca 1438–1471

Sonra gelen: Túpac Inca Yupanqui