Mişel Paşa

Mişel Paşa
	Mişel Paşa'nın portresi
Lakabı	Le bâtisseur (Kurucu)
Doğum	Blaise Jean-Marius Michel; 16 Temmuz 1819; Sanary-sur-Mer, Fransa
Ölüm	6 Ocak 1907; (87 yaşında); Tamaris-sur-Mer, La Seyne-sur-Mer, Fransa
Defin yeri	Eski Sanary-sur-Mer Mezarlığı, Sanary-sur-Mer, Fransa
Bağlılığı	Fransa; Osmanlı İmparatorluğu
Rütbesi	Beylerbeyi
Çatışma/savaşları	Fransa'nın Cezâyir'i İşgâli Cicel'in ele geçirilmesi; ; Kırım Savaşı Sivastopol Kuşatması; ;
Ailesi
Babası	Jean-Antoine Michel
Annesi	Joséphine Lautier
Eşi	Augustine-Élodie de Séris; Marie-Rose Déprat

Kont Blaise Jean-Marius Michel ya da Mişel Paşa (d. 16 Temmuz 1819, Sanary-sur-Mer – ö. 6 Ocak 1907, Tamaris-sur-Mer), Fransız mimar, işadamı, politikacı ve denizcidir. Kırım Savaşı'nın bitmesiyle Osmanlı İmparatorluğu'na yerleşti. Son dönem Osmanlı'da kurulan neredeyse tüm deniz fenerleri, Mişel Paşa'nın şirketleri tarafından oluşturuldu. La Seyne-sur-Mer'in yakınlarında bulunan Tamaris'in kurucusudur. 1865-1872 ve 1892-1894 yılları arasında memleketi Sanary-sur-Mer'in kaymakamlığını sürdürdü.

Hayatı

Gençliği

Blaise Jean Marius Michel, 16 Temmuz 1819'da Sanary-sur-Mer'de Fransız bir aileye doğdu. Annesi Joséphine Lautier, babası ise Fransız Deniz Kuvvetleri yüzbaşısı Jean-Antoine Michel'dir. Her iki tarafındaki soyu, asırlarca denizcilikle uğraşmıştır.^[1] Babası, oğlu için bir subay kariyeri umut ediyor ve Kral Louis-Philippe'in yeni kurduğu Brest Deniz Okulu'na giriş için hazırlanmasını planlıyordu. Bu amaçla, Michel'i Marsilya'da bir Katolik yatılı okuluna kaydettirdi; ancak 1834 sonlarında şehri vuran kolera salgını nedeniyle onu eğitimini tamamlamadan okuldan aldı.^[2]

Fransız donanmasındaki dönemi

Deniz Okulu'nun giriş sınavına giremeyen Michel, 16 yaşında (1835'te) Fransız Donanması'na miço olarak katıldı ve ardından bir savaş gemisinde astsubay oldu. Fransa'nın Cezâyir'i İşgâli sırasında, Cicel'i ele geçirdi. 13 Mayıs 1839'da Fransız kuvvetlerinin resmî çıkarma harekâtından bir gece önce, şehre hâkim konumdaki câminin minâresine Fransız bayrağını dikmek için sâhile yüzerek ulaştı. Üst komutanları tarafından kahramanca addedildi, kendisine subay olmak için tahsiline devam etme imkânı sağlandı. Bununla birlikte, mütevâzı sosyal kökeni (prestijli bir deniz harp okuluna devam etmemiş olması) askerî hiyerarşide terfî imkânlarını kısıtladı. Aynı sene birinci sınıf astsubay yapıldı.^[3]

1843'te ticâret filosuna katılarak Marsilya ve Levant arasında posta taşımacılığı yaparak burada 10 yıldan fazla kaldı. Geniş çaplı denizcilik tecrübesi sâyesinde Akdeniz havzasını mükemmel derecede bilen Michel, Rusya ile Britanya ve Fransa'nın desteklediği Osmanlı İmparatorluğu arasındaki Kırım Savaşı sırasında düzenli olarak asker ve teçhizat nakliyatı gerçekleştirdi.^[4] Savaşın sonlarında tanıştığı General Lannes de Montebello'ya, Osmanlı kıyılarında yaşanan yoğun gemi kazâları nedeniyle Akdeniz'de seyrüseferin iyileştirilmesi gerekliliğine dâir görüşlerini iletti. Montebello, Michel'in denizcilik bilgisi ve sâhada edindiği pratik uzmanlığından oldukça etkilendi. 5 Ocak 1855'te Marsilya'ya varan Kont de Montebello, bu öneriyi İmparator'a sunmak üzere Michel'in raporunu yanına aldı. Amiral Bruat, İttifak Donanması amirallerinden Sir Edmund Lyons ve Ahmed Paşa'nın da yer aldığı Bahriye Konseyi, projeyi olumlu karşıladı. III. Napolyon'un tavsiyesi doğrultusunda Blaise Marius Michel, 1 Ağustos 1855'te Sultan Abdülmecid tarafından Osmanlı İmparatorluğu Fener ve Tahlisiye İdâresi'ne (Service des Phares et Balises) tâyin edildi.^[5]

Osmanlı İmparatorluğu'ndaki yaşamı

Michel'e 5 yıllık imtiyaz verildi. Bu süreç içerisinde, Osmanlı İmparatorluğu boyunca, 40'tan fazla deniz feneri inşâ edecekti. Fenerler Osmanlı Devleti tarafından işletilecek, Michel de 1860'a kadar yalnızca memur olarak fenerleri idâre edecekti.^[6] Bir anda zenginleşen Michel, Bâb-ı Âlî'nin izniyle yakın dostu Bernard-Camille Collas'la birlikte 1860'ta bir şirket kurdu (I'Administration des Phrases de I'Empire Ottoman). 20 Ağustos'ta imzâlanan anlaşma uyarınca, Collas ve Michel'e 96 fenerin inşâsı, bakımı ve bu fenerlerden alınan vergilerin tahsil edilmesi imtiyazı verildi. Müteâkiben, kendilerine 17 adet daha fener inşâ etme hakkı tevcih edildi.^[7] Michel, 1855-1866 yılları arasında 111 deniz feneri kurdurmuştur.^[8] Ortak şirket, Temmuz 1863'te Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde de fener oluşturma imtiyazını elde etti.^[9]

1865-1872 yılları arasında memleketi Sanary-sur-Mer'in kaymakamlığını sürdürdü. Birkaç yıl sonra Osmanlı'ya geri döndü. Michel ve Collas'ın faaliyet alanı fenerlerle sınırlı kalmadı. Fransız hükûmetinin himâyesinde hareket eden bu ortaklık, 1879'da Haliç'in her iki yakasında liman inşâ etme ve işletme imtiyazını 75 yıllığına elde etti. Aynı sene paşalığa terfî ederek Mişel Paşa olarak anılmaya başladı. Mişel, proje için yeterli finansmanı sağlamak amacıyla 10 yıl boyunca çalıştı. Liman girişimleri istenilen ilerleyişi gösteremiyorken, deniz fenerleri oldukça kârlıydı.^[9] Dünyada Britanya'dan sonra deniz fenerlerinden en fazla para kazanan ülke Osmanlı idi.^[10] 1880'de Légion d'honneur ile taltif edildi, 12 Aralık 1882'de Papa XIII. Leo tarafından Pierredon Kontu yapıldı.^[3] 1884 ve 1889'da kendisine yeni imtiyazlar tanındı.^[11] 1890-1891 yıllarında la Société Anonyme Ottomane des Quais, Docks et Entrepôts de Constantinople adlı oluşumu kurarak, Britanya elçiliğinin itirâzına rağmen Pera'da büyük ölçekli bir liman tesisleri inşâsına yönelik bir imtiyaz daha aldı.^[12] Gelirlerin %10'u Osmanlı Devleti'ne ödenecekti.^[13] Galata ve Sirkeci Rıhtımları kuruldu. İstanbul merkezli bir gazete, rıhtımları şöyle nitelendirdi:

Rıhtımların yapılması Galata ve İstanbul'da, (Haliç'in) iki yakasında büyük güzergâhların açılması demek olacak, bunun da halk sağlığı açısından büyük faydaları görülecektir. Seyrüsefer kolaylaşacak, ticâret hızlanacak, kaçakçılığa mâni olunacak... gayrimenkul kıymetleri artacaktır.^[14]

Mişel Paşa, Sultan II. Abdülhamid tarafından 1893'te Beylerbeyi mertebesine getirildi. 1895'te Osmâniye, 1899'da ise Mecîdiye Nişanları ile onurlandırıldı. Birkaç yıl sonra memleketi Sanary-sur-Mer'e yerleşti. 1892'de yeniden kaymakam seçildi. 1892'den 1894'e kadar, kenti modernleştirmek ve bir turizm câzibe merkezi hâline getirmek için hiçbir fedâkârlıktan kaçınmadı. Nitekim; yakınlarda onlarca villa, bir kumarhâne, konut binâları ve daha birçok yapıyı içeren Tamaris adlı bir lüks turizm yeri inşâ etti. Burası; George Sand, Frédéric Chopin, Gustave Eiffel vb. gibi tanınmış ziyâretçiler için bölgenin en gözde tâtil destinasyonlarından biri oldu (hâlen de popülerdir). Mişel Paşa, 6 Ocak 1907'de 87 yaşındayken kurduğu Tamaris-sur-Mer'de öldü ve kasabanın şapeline defnedildi.^[15]

Mişel ve Collas'ın firmalarına tanınan imtiyaz, Türkiye'ye devrolmuş ve 1937'ye kadar mevcudiyetini muhâfaza etmiştir. Bahsi geçen senede, Fenerler İdâresi'nin statüsü yeniden değerlendirildi ve kurum, İktisat Vekâleti'ne bağlı Tahlisiye Umum Müdürlüğü'ne raptedildi. 1856-1937 yılları arasında Fransız kontrolünde kalan Fenerler İdâresi, Osmanlı Devleti'ndeki yabancı menşeli işletmeler arasında en uzun süre faaliyet gösteren kuruluş olarak kayıtlara geçmiştir.^[16]

Özel hayatı

Mişel Paşa'nın âile hayatı olaylı geçmiştir. 15 yaşında depresyondan ölen kızı Amélie'nin ardından, 39 yaşında öldürülen oğlu Alfred bir dul ve iki çocuk bıraktı. İlk eşi Augustine-Élodie de Séris, 68 yaşındayken Sanary-sur-Mer mezarlığında yeğeni tarafından öldürüldü. Mişel Paşa, birkaç yıl sonra, 1895'te kızının okul arkadaşı ve o sırada 38 yaşında olan (kendisi 76) Marie-Rose Déprat ile evlendi. Bu ikinci evlilikten bir çocuk olmadı.^[3]

Hayırseverliği ile tanınan Mişel Paşa, araştırma amaçlı olarak Lyon Üniversitesi'ne yaklaşık 2.500 metrekare toprak bağışladı. Karşılığında, üniversite onun anısına hâlen faaliyetlerini sürdüren Institut de biologie marine Michel-Pacha (Mişel-Paşa Deniz Biyolojisi Enstitüsü)'yı kurdu.^[17]

Meşhur yazar Victor Hugo'nun Belçika'da ve ardından Manş Adaları'nda sürgünde yaşadığı 1851-1870 döneminde, Mişel onun mal varlığının yöneticiliğini yapmıştır.^[18]

Galeri

Mişel Paşa'nın portresi
Mişel Paşa'nın portresi
Mişel Paşa'nın monogramı

Kaynakça

Özel

^ Nalbant 2021, s. 3.
^ Stalloni 2017, ss. 23-24.
^ ^a ^b ^c Stalloni 2017.
^ Nalbant 2021, s. 4.
^ Geyikdağı 2011, ss. 61-62.
^ Köse 2023, s. 143.
^ Avcı 2023, s. 37.
^ Kassabova, Kapka (2017). Border: A Journey to the Edge of Europe. Londra: Granta Books. s. 346. ISBN 9781783783199.
^ ^a ^b Köse 2023, s. 146.
^ Nalbant 2021, s. 129.
^ Geyikdağı 2011, s. 62.
^ Geyikdağı 2011, s. 108.
^ Reşad E. Koçu, (Ed.) (1971). "Galata Rıhtımı". İstanbul Ansiklopedisi. 11. İstanbul: Koçu Yayınları. ss. 5920-5921.
^ Çelik, Zeynep (1998). 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti: Değişen İstanbul (2 bas.). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı. s. 64. ISBN 975-333-036-7.
^ Nalbant 2021, s. 6.
^ Avcı 2023, s. 38.
^ Bugat, Pascale (2014). "Les archives de l'Institut Michel Pacha ou l'occasion, pour une archiviste, de découvrir un scientifique humaniste". Histoire de la recherche contemporaine. 3 (2). Comité pour l'histoire du CNRS. ss. 185-189. doi:10.4000/hrc.858. ISSN 2265-786X. 15 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi21 Eylül 2025.
^ Renau 2007.

Genel

Avcı, Uğur (2023). "Yalnızlığın Işıkları: Bodrum ve İstanköy Deniz Fenerleri". Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 20 (51). Antakya: Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi.
Geyikdağı, V. Necla (2011). Foreign Investment in the Ottoman Empire: International Trade and Relations, 1854-1914. Londra: Tauris Academic Studies. ISBN 978-0-85771-943-0.
Köse, İsmail (2023). "Türk Boğazları Deniz Fenerleri İmtiyazı Sorunu ve Geçişten Alınan Ücretler (1860-1950)". İnsan ve Toplum. 14 (1). İstanbul: İlmi Etüdler Derneği. doi:10.12658/M0726.
Nalbant, Emine E. (2021). Life and Works of Marius Michel in Nineteenth-Century Ottoman Empire (PDF) (Y.L. tez). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
Renau, Jean-Pierre (2007). Marius Michel Pacha, 1818-1907. Paris: L'Harmattan. ISBN 978-2-296-02509-7.
Stalloni, Yves (2017). L'Homme des phares: La vie très riche et très romanesque de Michel Pacha. Hyères: Sudarènes Éditions. ISBN 9782374640532.

[FOOTNOTENalbant20213-1] Nalbant 2021, s. 3.

[FOOTNOTEStalloni201723-24-2] Stalloni 2017, ss. 23-24.

[FOOTNOTEStalloni2017-3] Stalloni 2017.

[FOOTNOTENalbant20214-4] Nalbant 2021, s. 4.

[FOOTNOTEGeyikdağı201161-62-5] Geyikdağı 2011, ss. 61-62.

[FOOTNOTEKöse2023143-6] Köse 2023, s. 143.

[FOOTNOTEAvcı202337-7] Avcı 2023, s. 37.

[8] Kassabova, Kapka (2017). Border: A Journey to the Edge of Europe. Londra: Granta Books. s. 346. ISBN 9781783783199.

[FOOTNOTEKöse2023146-9] Köse 2023, s. 146.

[FOOTNOTENalbant2021129-10] Nalbant 2021, s. 129.

[FOOTNOTEGeyikdağı201162-11] Geyikdağı 2011, s. 62.

[FOOTNOTEGeyikdağı2011108-12] Geyikdağı 2011, s. 108.

[13] Reşad E. Koçu, (Ed.) (1971). "Galata Rıhtımı". İstanbul Ansiklopedisi. 11. İstanbul: Koçu Yayınları. ss. 5920-5921.

[14] Çelik, Zeynep (1998). 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti: Değişen İstanbul (2 bas.). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı. s. 64. ISBN 975-333-036-7.

[FOOTNOTENalbant20216-15] Nalbant 2021, s. 6.

[FOOTNOTEAvcı202338-16] Avcı 2023, s. 38.

[17] Bugat, Pascale (2014). "Les archives de l'Institut Michel Pacha ou l'occasion, pour une archiviste, de découvrir un scientifique humaniste". Histoire de la recherche contemporaine. 3 (2). Comité pour l'histoire du CNRS. ss. 185-189. doi:10.4000/hrc.858. ISSN 2265-786X. 15 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi21 Eylül 2025.

[FOOTNOTERenau2007-18] Renau 2007.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]