Kürdistan'daki Yahudilerin tarihi
| [[Dosya:KurdJewwomenRowendez905.jpg Revanduz Kuzey Irak'ta Kürt Yahudileri, 1905|frameless]] | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 İsrail | 150.000[1][2] |
| Diller | |
| Din | |
Kürdistan'daki Yahudiler'in tarihi (İbranice: יהדות כורדיסתאן, romanize: Yehudot Kurdistan), eski çağlardan beri İran'ın bir kısmını, Kuzey Irak'ı, Ermenistan'ı, Suriye yaşayan Yahudiler'e denir. Kültürleri ve giyim tarzları Müslüman Kürtler'e benzer. 1940 ve 50'lerde İsrail'e yapılan göçlere kadar kapalı bir toplum olarak yaşadılar.
Geçmişi
[değiştir | kaynağı değiştir]İnanışa göre, M.Ö. 8. yüzyılda Asurlular'ın İsrail Krallığı'nı almasıyla Kürdistan bölgesine sürülen bir grup İsrailoğulları insanı, bir süre sonra Asur'un başkentine yerleştirildiler.[3] M.Ö. 1. yüzyılda başkenti Arbela (Erbil) olan Adiabene hanedanlığı Yahudilik'e geçti.[4] Orta Çağ'ın Yahudi seyyahları olan Tudela'lı Benjamin ve Regensburg'lu Pethahiah'ın hatıratlarına göre 12. yüzyılda bölgede 100 civarında Yahudiler'e ait yerleşim birimleri ve yüklü miktarda Yahudi nüfusu vardı. Ayrıca Tudela'lı Benjamin o dönemin Fars Kralı'na meydan okuyan mesihvari lideri David Alroy'dan ve onun Yahudileri Kudüs'e geri götürme planlarından bahseder. Bu seyyahlar Kürdistan Yahudileri'nin ticari ve ruhani merkezi olan Musul'da varlıklı Yahudi cemaatinden de bahseder. Haçlı Seferleri'nden korkan Suriye ve Filistin'deki Yahudiler Babil ve Kürdistan'a kaçtılar. Bu sıralarda Musul Yahudiler'in özerk yönetimindeydi.[5]
1590 ve 1670 yılları arasında yaşayan ve haham Samuel Barzani'nin kızı olan Asenath Barzani Tora, Talmud ve Kabala bilgisi sayesinde ün kazandı ve yeşivada öğretmenlik yapan kocasının ölümüyle Tora konusunda başöğretmen ilan edildi. Böylece adına kadınlar için söylenen "Talmud bilgini" anlamına gelen tanna'it unvanı eklendi; Tanrı'nın gizli isimlerini bildiği zannedilir.[6] Tanna'it Asenath ayrıca yazdığı şiirleri ve İbrani dili üzerine yaptığı yorumlarıyla da bilinir. Asenath'ın şiirleri kadın eliyle yazılmış ilk modern İbranice eserlerin ender örneklerindendir.[7]
Alikuş'taki peygamber Nahum'un, Nabi Yunis'deki peygamber Yona'nın ve Kerkük'teki peygamber Danyal'ın türbeleri Kürdistan'daki en önemli Yahudi anıtlarıdır. Ayrıca peygamber İlyas'ın ziyaret ettiğine inanılan mağaralar da Yahudiler için önemli mekanlardır.
| Makale serilerinden |
| Yahudilik |
|---|
 |
Kürt Yahudileri Siyonizm konusunda da geri kalmamışlardır. 1920'lerde Irak Kürdistanı'ndan Kudüs'e yerleşen Moşe Barazani Lehi örgütü'nün ünlü liderlerindendir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ http://www.slis.indiana.edu/faculty/meho/meho-bibliography-2001.pdf 24 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (p.2)
- ^ "Israil'deki Kurt Yahudileri cemaati". 28 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2009.
- ^ Encyclopedia Judaica'da Roth C s. 1296-1299 (Keter: Jerusalem 1972).
- ^ Encyclopaedia Judaica'da "Irbil/Arbil" maddesi
- ^ Ora Schwartz-Be'eri, The Jews of Kurdistan: Daily Life, Customs, Arts and Crafts, UPNE publishers, 2000, ISBN 9652782386, s.26
- ^ Sally Berkovic, Straight Talk: My Dilemma As an Orthodox Jewish Woman, KTAV Publishing House, 1999, ISBN 0881256617, s.226
- ^ Shirley Kaufamn, Galit Hasan-Rokem, Tamar Hess, Hebrew Feminist Poems from Antiquity to the Present: A Bilingual Anthology, Feminist Press, 1999, ISBN 1558612246, s.7,9