Jean Chardin
Sir John Chardin | |
|---|---|
 | |
| Doğum | Jean-Baptiste Chardin 16 Kasım 1643 Paris, Fransa |
| Ölüm | 05 Ocak 1713 (69 yaşında) Chiswick, Londra, Birleşik Krallık |
| Milliyet | Fransız ve Britanyalı |
Jean Chardin veya doğum adıyla Jean-Baptiste Chardin (16 Kasım 1643 - 5 Ocak 1713) on ciltlik The Travels of Sir John Chardin kitabını yazmasıyla tanınan Fransız kuyumcu ve gezgindir. Kitap genel olarak Batı dünyasındaki çağdaş eserlere kıyasla İran ve Yakın Doğu üzerine yazılmış en iyi eserlerden biri olarak kabul edilir.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Chardin, Dauphine Meydanı'nda çalışan varlıklı bir tüccar ve kuyumcunun oğlu olarak Paris'te doğdu. 1664'te Lyonlu tüccar M. Raisin ile birlikte Doğu Hint Adaları'na gitmeye karar verdiler. İstanbul ve Karadeniz'den geçerek 1666'nın başlarında İran'a ulaştılar. Aynı yıl Şah II. Abbas, Chardin'i kendisinin mücevher işlerinden sorumlu kişi olarak belirledi. Chardin 1667'nin ortasında Hindistan'ı ziyaret etti ve 1669'da İran'a döndü. Ertesi yıl Paris'e geldi. İran'da görgü tanığı olduğu bazı olayları 1671'de yazdığı 'Le Couronnement de Soleiman Troisième' isimli eserinde anlattı. İsfahan'da kendi sarayına hapsedilmiş soylu bir bilge olan Mirza Sefi, Chardin'e Farsça öğretti ve ona yardım etti. Peter de la Croix ve Tavernier bu bilginin doğruluğunu şiddetle eleştirirken, Ange de la Brosse bilginin doğruluğunu şiddetle savunmaktadır.[1]
Chardin, Ağustos 1671'de tekrar Doğu'ya doğru yola çıktı. Mart'tan Temmuz 1672'ye kadar İstanbul'da kaldı. Sadrazam ve Fransız büyükelçisi arasındaki tartışmalar Fransız tebaasının şehirdeki konumunu tehlikeli hale getirdi ve Chardin küçük bir gemiyle Karadeniz'den geçerek kaçtı. Kefe, Gürcistan ve Ermenistan'dan geçerek 1673'te İshafan'a ulaştı. Megrelya'dayken gangsterler tarafından soyuldu ve £6,000 değerindeki iki küçük çantası dışında tüm eşyalarını kaybetti. Dört yıl boyunca İshafan'da kaldı. Sonrasında Hazar, Basra Körfezi ve İndus nehrin çevresindeki şehirleri ziyaret etti. Bu iki yolculukla hatırı sayılır bir servet elde etti ve eve dönmeye karar vererek 1677'de Ümit Burnu'ndan geçen bir yolculukla Avrupa'ya ulaştı.[1]
Yayımlamayı planladığı dört ciltten ilkini (Journal du Voyage. . . de Chardin en Parse et aux Indes Orientales, London) 1686'da yayımladı. Eşzamanlı olarak eserin İngilizce çevirisini yayımladı. Bu ciltte yazarın Paris'ten İshafan'a yolculuğu, yazarın Loggan tarafından boyanmış 1/2 ölçekli portresi ve çoğunlukla katlanarak yerleştirilmiş on sekiz bakır levha vardı. Eski eseri, "Epistle Dedicatory to James II" adıyla yeniden yayımlandı.
Chardin önsözünde, yayımlamayı planladığı üç cildi açıkladı. Pers tarihini kısaca anlatacak üçüncü cilt, 1675-77 yıllarına ait günlükleriyle birlikte hiç görünmedi. Diğer üç cilt (ilkine birçok eklemeyle birlikte) 1711'de Amsterdam'da 4to, Voyages de Mons. le Chevalier Chardin adıyla yayımlandı. 1711'de J. M, Zampi'nin La Relation des Mingreliens adlı eserinin çevirisini yayımladı. Chardin'in yazı tarzı basit ve grafiktir ve gördüklerini ve duyduklarını aslına uygun olacak şekilde anlatır. Montesquieu, Rousseau, Gibbon ve Helvetius Chardin'in yazılarını değerli bulmaktadır.[1]
1681'de Fransa'daki Protestanların zulüme uğraması yüzünden İngiltere'ye yerleşmeye karar verdi. Sarayda iyi karşılandı ve kısa süre sonra saray kuyumcusu olarak atandı. 17 Kasım 1681'de II. Charles tarafından Whitehall'da şövalye ilan edildi. Aynı gün Rouen Parlamentosu meclis üyesi ve M. de Lardinière Peigné'nin kızı olan Esther ile evlendi. Kayda değer miktarda mücevher ticareti yapan Chardin'den dönemin yazışmalarında "tüccarların çiçeği" olarak bahsedilmekteydi. 1682'de Holland House, Kensington'da yaşarken, Royal Society üyeliğine seçildi. 1684'te kral Chardin'i birkaç yıl kaldığı Hollanda'ya elçi olarak gönderdi ve East India Company temsilcisi olarak atadı. Londra'ya döndüğünde zamanının çoğunu Oryantal çalışmalarına ayırdı.[1]
El yazmalarını yayınlayamadan öldü ve ölümünden sonra el yazmaları kayboldu. Torunlarından bazıları el yazmalarını getirene yirmi gine ödül vereceklerini duyurdu. El yazmaları Chardin'in soyundan gelen Sir Philip Musgrave tarafından bulundu. Thomas Harmer el yazmalarını altı ciltte derledi ve Chardin'in imzasıyla yayımladı.[1]
Hayatının sonraki yıllarını Chardin Turnin'de geçirdi. Sir John, 1713'te Londra'nın Chiswick kentinde öldü. Turnham Green'e (Chiswick) gömüldü. Westminster Abbey'deki cenaze anıtının üstünde Sir John Chardin – nomen sibi fecit eundo ("seyahat ederek adını duyurdu") yazmaktadır.
Chardin'in kütüphanesinin kalıntıları 1712-13'te James Levy tarafından Tom'un kahvehanesinden St. Martin's Lane'e satıldı.[1]
Ailesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Dört oğlu ve üç kızı vardı. En büyük oğlu John, 1720'de baronet olarak atandı ve evlenmeden öldü. Diğer oğullarının adı Daniel, Charles ve George'du. Büyük Kempton Malikanesi ve Sunbury'yi yeğeni Sir Philip Chardin Musgrave'e bıraktı.
Chardin'in çalışmasının değeri
[değiştir | kaynağı değiştir]Çağdaş bilim insanları Voyages'in 1711'de yayımlanan versiyonunu standart kabul eder. Kitabın tamamı asla İngilizceye çevrilmedi; İngilizce sürümler orijinal materyalin yarısından daha azını içermektedir.
Aralarında Montesquieu, Rousseau, Voltaire ve Gibbon'un da bulunduğu birçok Aydınlanma Çağı düşünürü Chardin'in çalışmalarını dolgun ve doğru bilgilerden oluştuğu için takdir etmiştir. John Emerson'a göre, "Safevi İran'ı hakkındaki bilgileri, kapsamı, derinliği, doğruluğu ve mantıklılığı bakımından diğer tüm Batılı yazarlarınkinden üstündür." Chardin çok uzaklara gitti, Farsçaya iyi derecede hakim oldu ve karşılaştığı yerlerin ve insanların ayrıntılı anlatımlarını bıraktı. Ayrıca Safevi sarayına doğrudan erişimi vardı ve çağdaş siyaset ve idare hakkındaki tanımları oldukça saygı görüyordu. Kitaplarında zaman zaman hatalar olsa da, genellikle Safevi tarihi, hükûmeti, iktisadı, antropolojisi, dini, sanatı ve kültürü üzerine çeşitli çalışmalar için güvenilir bir kaynak olarak kullanılmıştır.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Jean Chardin (1686). Journal du voiage du Chevalier Chardin en Perse. Amsterdam: Jean Wolters & Ysbrand Haring. 24 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2021.
- Jean Chardin (1686). Journal du voiage du Chevalier Chardin en Perse. Paris: Daniel Horthemels. 24 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2021.
- Jean Chardin (1686). Journal du voiage du Chevalier Chardin en Perse. Londra: Moses Pitt. 13 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2021.. v.1
- Jean Chardin (1811). Voyages du chevalier Chardin en Perse (Fransızca). Paris. 13 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2021 – HathiTrust vasıtasıyla.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bu makale şu anda kamu malı bir yayından metin içerir: Gibson, John Westby (1887). "Chardin, John". Stephen, Leslie (Ed.). Dictionary of National Biography. 10. Londra: Smith, Elder & Co.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bu madde artık kamu malı olan bir yayından alınan metni içeriyor: Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Chardin, Sir John". Encyclopædia Britannica. 5 (11. bas.). Cambridge University Press. s. 857.
- John Emerson'un 28 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Encyclopaedia Iranica'daki Chardin biyografisi.
- John Chardin Yazışmalar ve Belgeler, Yale Üniversitesi.
