III. Darius
| III. Darius | |
|---|---|
 | |
| İran kralı | |
| Hüküm süresi | MÖ 336-330 |
| Önce gelen | IV. Artaserhas |
| Sonra gelen | Ochus (varis) Büyük İskender (Makedonya Krallığı) V. Artaserhas (resmi olmayan) |
| Mısır Firavunu | |
| Hüküm süresi | MÖ 336-332 |
| Önce gelen | V. Artaserhas Bessus |
| Sonra gelen | Büyük İskender |
| Doğum | y. MÖ 380 İran |
| Ölüm | MÖ 330 (y. 50 yaşında) Baktriya |
| Defin | Persepolis |
| Eş(ler)i | I. Stateira |
| Çocuk(lar)ı | II. Stateira Ochus Drypetis |
| Hanedan | Ahameniş Hanedanı |
| Babası | Arsames |
| Annesi | Sisygambis |
| Dini | Zerdüştçülük |
III. Darius ya da Kodomannus (d. MÖ 380 - ö. MÖ 330; Farsça: داریوش Dâriyûş), İran'da Ahameniş İmparatorluğu'nun son hükümdarıdır. MÖ 336- MÖ 330 yılları arasında tahtta kalmıştır. Büyük İskender'in Pers topraklarını ele geçirmesinin ardından devrilmiştir.[1]
Köken ve tahta çıkışı
[değiştir | kaynağı değiştir]III. Darius, Ahameniş hanedanına mensup bir Pers soylusuydu. Asıl adı Artasata idi. II. Arses'in saray entrikaları sonucu ölmesi üzerine Pers ileri gelenleri tarafından tahta çıkarıldı.[2] Tahta geçtiğinde imparatorluk iç isyanlar ve ekonomik zayıflıkla sarsılmış durumdaydı. Darius, merkezi otoriteyi yeniden tesis etmeye çalışsa da kısa sürede Makedonya Kralı III. Aleksandros’un (Büyük İskender) istilasıyla karşı karşıya kaldı.[3] III. Darius da selefleri gibi yazıtlarda kendisini “Kralların Kralı” (Eski Farsça: xšāyaθiya xšāyaθiyānām) olarak tanıtmıştır. Zerdüştî geleneğe uygun olarak Ahura Mazda’ya sıkça atıfta bulunur; kendisini “Tanrı’nın lütfuyla hükmeden” olarak betimler. Bu yönüyle Pers kraliyet ideolojisinin devamını temsil eder.[4]
Makedonya istilası ve savaşlar
[değiştir | kaynağı değiştir]MÖ 333'te meydana gelen İssos Savaşı’nda Darius, sayıca üstün olmasına rağmen ordusunun düzensizliği ve İskender’in taktik üstünlüğü nedeniyle yenilgiye uğradı.[5] Darius savaş alanını terk etmek zorunda kaldı; ailesi ve hazinesi Makedonların eline geçti. İkinci büyük yenilgisini Gaugamela Savaşı’nda (MÖ 331) aldı. Bu savaş, Ahameniş İmparatorluğu’nun fiilen çökmesine neden oldu.[6]
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Darius, yenilginin ardından doğuya çekildi. Ancak Baktriya satrabı Bessus tarafından ihanete uğrayarak MÖ 330’da öldürüldü.[7] Bessus, kendisini “Artakserkses IV” ilan etse de kısa sürede İskender tarafından yakalanarak idam edildi. Darius'un ölümüyle birlikte Ahameniş hanedanı sona ermiş ve İran toprakları Makedonya egemenliğine girmiştir.[8] Tarihçiler Darius III'ü genellikle "trajik bir son kral" olarak değerlendirir. Pierre Briant'a göre onun yenilgisi, kişisel zayıflıktan çok, Ahameniş yönetim sisteminin yapısal çözülmesinin sonucudur.[9] İlhan Durmuş da Darius'un “kahramanca direnmesine rağmen merkezi ordunun disiplinsizliği ve eyaletlerin gevşekliği yüzünden yenildiğini” belirtir.[10]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ TDV İslâm Ansiklopedisi, "Dârâ", cilt 8, 1993, ss. 511–513.
- ^ İlhan Durmuş, "Büyük İskender ve Asya Seferi", Türk Dünyası Araştırmaları, sayı 115, 1998, ss. 15–20.
- ^ Ali Tayyar Önder, Büyük İskender ve Doğu Seferi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2012, ss. 44–46.
- ^ Mary Boyce, Zerdüştîler: İnanç ve Uygulamalar, çev. A. Alkan, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2002, ss. 98–99.
- ^ Arrianus, İskender’in Seferleri (Anabasis Alexandri), çev. Furkan Akderin, İstanbul: Alfa Yayınları, 2016, s. 142.
- ^ Plutarkhos, İskender, çev. Sabahattin Eyüboğlu ve Azra Erhat, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020, s. 83.
- ^ TDV İslâm Ansiklopedisi, "Dârâ", cilt 8, 1993, s. 512.
- ^ Ali Tayyar Önder, Büyük İskender ve Doğu Seferi, 2012, s. 52.
- ^ Pierre Briant, Büyük İskender’den Önce Persler, çev. A. Fidan, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011, s. 412.
- ^ İlhan Durmuş, "Büyük İskender ve Asya Seferi", 1998, s. 19.
Soy ağacı - Ahameniş Krallığı | ||
| Ahameniş İmparatorluğu Kralların kralı |  | |
| Lidya satrapları | ||
| Hellespont Frigyası satrapları | ||
| Kapadokya satrapları | ||
| Küçük Asya şehirlerinin Yunan valileri | ||
| Likya hanedanları | ||
| Karya hükümdarları | ||
| Makedonya kralları | ||
| Sur kralları | ||
| Sayda kralları |
| |
| Ermenistan satrapları | ||
| Mısır satrapları | ||
| Baktriya satrapları | ||
| Medya satrapları | ||
| Kilikya satrapları | ||
| Diğer bilinen satraplar | ||
Çoğu bölgede Ahameniş hükümdarlarının yerini MÖ 330 civarında Helenistik satraplar ve Helenistik hükümdarlar almıştır. | ||
