Hepatotoksisite

Hepatotoksisite (İngilizce: hepatotoxicity); karaciğerde kimyasal madde kaynaklı (artış göstermiş bir madde, zehir, vb.) oluşmuş hasara verilen addır. Karaciğer hasarı olarak da adlandırılabilir.

Karaciğer, vücutta çeşitli kimyasalların dönüştürülmesinde ve vücuttan çeşitli kimyasalların arındırılmasında önemli bir göreve sahiptir. Karaciğerin bu kimyasalların toksisitesine karşı hassaslığı vardır. Bazı tıbbi maddeler miktar bakımından uygun aralıkta olsa bile karaciğeri hasara uğratabilir. Karaciğer hasarına neden olan öteki maddelere ise doğal kimyasallar, bitkisel ilaçlar, laboratuvarda ve sanayide kullanılan maddeler örnek gösterilebilir. Karaciğer hasarına neden olan maddelere hepatotoksin denir. Yüzlerce ilacın karaciğer hasarlanmasına neden olduğu belirlenmiştir. İlaçların piyasadan kaldırılmasının en sık nedenlerinden biri de bu ilaçların karaciğer hasarlanmasına neden olmasıdır. İnsan vücudu, hemen hemen tüm ilaçları yabancı madde olarak sayar. Bu nedenle, bu ilaçları vücut için uygun hale getirebilmek veya yok edebilmek amacıyla kimyasal işlemler uygulamaya başlar.

Karaciğer hasarı birçok farmakolojik ve kimyasal maddenin solunması, ağızdan alınması veya damar içine uygulanmasıyla gelişebilir. Endüstride kullanılan maddeler, mantar zehirleri (amanita phalloides) ve tıpta kullanılan bazı ilaçlar karaciğerde hasara neden olabilir.

Genel olarak iki tür kimyasal karaciğer hasarı tanımlanmıştır;

• Direkt toksik tip
• İdiyosinkrazik tip

Birçok ilaç suda çözünmediği için böbreklerden ve safra ile karaciğerden bağırsaklara atılması için bazı işlemlerden geçmesi gerekir. Faz I denilen aşamada önce oksidasyon veya metilasyona uğrar, daha sonra faz II denilen aşamada glukuronidasyon veya sulfasyon ya da glutatyon ile inaktive edilir.

Birçok ilaç faz I aşamasında karaciğerde hasara neden olur. Direkt toksik hepatit doza bağımlı olup ilaç alındığında toksik etkinin ortaya çıkacağı tahmin edilebilir. Etkenin alımıyla karaciğer hasarının ortaya çıkması arasındaki süre genelde kısadır (birkaç saat) ancak klinik bulguların ortaya çıkması 24-48 saat sürebilir.

İdiyosinkrazik ilaç reaksiyonları

İdiyosinkrazik ilaç reaksiyonlarında karaciğer hasarı nadirdir ve tahmin edilemez, doza bağımlı değildir. İlaç alımından hemen sonra ya da herhangi bir zamanda gelişebilir. Karaciğer dışında eklem ağrıları, döküntüler, ateş, kanda beyaz küre ve alerjik hastalıklarda artan hücreler yükselebilir. Bunlara rağmen idiyosinkrozik tipte bir aşırı duyarlılık reaksiyonu olduğu net söylenememektedir.

Tedavi

Tedavide şüpheli ilaç/madde derhal kesilerek destek uygulamaları yapılır. Hafif olgularda iyileşme tam olurken, çok ağır karaciğer hasarları karaciğer transplantasyonu ihtiyacı gösterebilir.