Hayri İpar

Hayri İpar
Doğum	1882 Mudanya
Ölüm	11 Haziran 1966
Defin yeri	Feriköy Mezarlığı, İstanbul
Milliyet	Türk
Meslek	İş insanı

Mehmet Hayri İpar (1882, Mudanya – 11 Haziran 1966), Türk iş insanıydı.

“Mustafa Kemal Atatürk’ün müteahhidi” ve “şeker kralı” olarak bilinir. Türkiye'de şeker sanayisinin kurucularındandır. Cumhuriyetin ilk yıllarında büyük servet edinmiş bir iş insanıdır.

Yaşamı

1882 yılında Mudanya'da dünyaya geldi. Dağıstan kökenli Babası, Mudanya'da uzun yıllar Posta ve Telgraf Müdürlüğü yapmış Ahmet Rüştü Efendi; annesi Mudanya eşrafından Sümbülzadelerin kızı Şaziye Hanım'dır.

Mehmet Hayri Rüştü, orta öğrenimini Mudanya'da tamamladıktan sonra eğitimini sürdürmek üzere 1896'da İstanbul'a gitti. Topçu Harbiyesi'ndeki eğitiminin ardından subay olarak orduda görev yaparken Darülfünun’da hukuk eğitimi gördü. Fransızca’yı iyi bildiği için bir süre Soğukçeşme Askeri Rüştiyesi’nde Fransızca öğretmenliği yaptı.

Osmanlı sarayında görev yapan İmrahor Mehmet Faik Paşa’nın büyük kızı Emine Tevhide Faik ile evlendi ve bu evlilikten Şaziye (1908), Muazzez (1918), Ali (1921), Muzaffer (1921), Selma (1923), Mehmet (1926) adlı altı çocuğu dünyaya geldi.

I. Dünya Savaşı’dan sonra yüzbaşı rütbesiyle askerlikten emekliye ayrıldı ve ticarete başladı. Cumhuriyetin kurulmasından sonra Türkiye’nin sayılı iş adamları arasına girdi.

1925 yılında kurulan Kazım Taşkent ve Şakir Kesebir ile birlikte İstanbul ve Trakya Şeker Fabrikaları T.A.Ş. adlı şirketi kurdu. Türkiye’nin ikinci şeker fabrikasının temeli Alpullu’da 22 Aralık 1925’te atıldı. Fabrika 26 Kasım 1926’da faaliyete geçti ve Türkiye’de şeker üretimine başlayan ilk fabrika oldu.

“Şeker kralı” olarak ünlenen ve büyük bir servet sahibi olan Mehmet Hayri Bey, 1930’da Beyoğlu’ndaki Mısır Apartmanı’nı, 1931’de İstanbul Belediye Başkanı Cemil Topuzlu Bey’in Çiftehavuzlar’daki muhteşem köşkünü; ardından Teşvikiye’deki ünlü Park Apartmanı’nı satın aldı. Ardından Bebek taraflarında 80 dönümlük bir koru satın aldı. Bu konutlarda ve sahip olduğu daha bir çok köşk ve yalıda Ailesiyle birlikte şatafatlı bir yaşam sürdü. Dönemin en zengin Türk ailelerindendiler. 1934 yılında Soyadı Kanunu çıktığında “İpar” soyadını aldı.

Ticari girişimlerinin yanı sıra çeşitli sosyal sorumluluk projeleri gerçekleştirdi. Mudanya'da annesi adına kurduğu Şaziye Rüştü Sağlık Yurdu ve babası adına kurduğu Ahmet Rüştü Çocuk Yurdu ve bu kurumların sağlıklı yürütülmesi için kurduğu Hayır Sevenler Cemiyeti (1940) sosyal sorumluluk çalışmalarındandır.

II. Dünya Savaşı çıktığında Türkiye'nin savaşa gireceği, servetine el konulacağı korkusuyla ülkeyi terk etti. ABD'ye giderek Los Angeles'ta Beverly Hills semtinde bir malikanede yaşamını sürdürdü. Bu süreç içinde aile Hollywood starları ile bağlantılar kurdular. Kızı Şaziye Cary Grant ile aşk yaşamış, oğlu Ali İpar ise aktris Virginia Bruce ile evlenmiştir. Savaş bittikten sonra Hayri İpar Tevhide Hanımla İstanbul'a döndü.

Yaşının ilerlemesi nedeniyle 1950'lerde işlerini oğlu Ali İpar'a devretmek için Türkiye'ye çağırdı. Ali İpar, yurda dönünce siyasilerle yakın ilişkiler kurmuş ve armatörlük işine girmişti. 1960 darbesi'nden sonra döviz kaçakçılığı ile suçlanarak Yassıada'da kurulan Yüksek Adalet Divanı'nda yargılandı. Bankadaki mevduatlarına el konuldu. Eşi Virginia Bruce Ali İpar'ın kurtulması için Richard Nixon'dan bile yardım istedi. Bir yıla yakın süren davanın sonunda ağır hapis ve para cezası alsa da ansızın serbest bırakıldı. Bunun üzerine İpar Brezilya'ya gitti. 1968 yılında Brezilya Ali İpar'a yüksek hizmet nişanı verdi. Mehmet Hayri Bey, aileyi çok yıpratan bu olaylar üzerine 1964'te hastalandı. Geçirdiği kalp krizi sonucu 11 Haziran 1966'da Almanya'da öldü. Cenazesi, Feriköy Mezarlığı'nda toprağa verildi.

En küçük oğlu Mehmet 1950'de, kızı Muazzez İpar 1972'de, büyük kızı Şaziye ise 1984 yılında intihar etti. Tevhide Hanım köşkü Banker Kastelli'ye sattı. Küçük kızı Selma'nın talebi üzerine Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi'ne yatırıldı. Tevhide Hanım burada öldü. Kızı Selma 2005 yılında Ali İpar ise 2015 yılında vefat etti. Kastelli ise köşkü Şadan Kalkavan'a verdi.