Hava kütlesi
Hava kütlesi, sıcaklık ve nem bakımından benzer olan büyük atmosfer parçalarına verilen isimdir. Hava kütlelerinin çevresindeki diğer hava parselleriyle belirli ve açık bir sınırı vardır.
Oluşmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Hava kütlesi iki koşul bir araya geldiğinde oluşur: Homojen bir yeryüzü parçası (kara parçası veya okyanus yüzeyi). Bu yeryüzü bölümü üzerinde atmosfer parçasının uzun süre kalması. Hava kütlelerinin oluştuğu bölgelere kaynak bölgeler denir. Güneşlenmenin homojen olduğu büyük su ve kara yüzeyleri, alçalıcı hava kütlelerinin olduğu sübsidans alanları, yüksek basınç alanları hava kütlelerinin oluşumuna uygun alanlardır. Tropikal bölgeler ve kutup bölgeleri hava kütleleri oluşuma uygunken orta enlemler fazla uygun değildir. Orta enlemlerde hava fazla hareketlidir ve nemlilik ile sıcaklık değişkendir. Kutuplar ve tropikal bölgede sıcaklık ve nemlilik daha stabildir.
Oluşan hava kütlesi hareketi sırasında farklı bir özellikte alandan geçerken yeni bir özellik kazanırsa, bu alanlara ikincil kaynak bölgesi denir. Örneğin; Sibirya üzerinde kışın oluşan soğuk ve kuru (karasal kutbî cP) hava kütlesi, Karadeniz'i geçerken alttan nem kazanarak nemli hava kütlesi haline gelir.
Hava kütleleri 3 gün ile 1-2 haftada oluşabilir. Sıcak ve soğuk hava kütlelerinde bu süreler farklıdır. Sıcak hava ısındığında hafifler ve yükselir üst kısımlarda ısınmış olur. Soğuk hava kütleleri soğudukça ağırlaşır ve çökerler, üst kısımları daha geç soğur. Bu nedenle daha geç oluşurlar.
Hava kütleleri uzun süre bulundukları yerden aldıkları özelliklerini, gittikleri yerlere taşırlar. Yeryüzü üzerinde sıcaklık, soğukluk, kuraklık veya nemliliği taşırlar.
Sınıflandırma
[değiştir | kaynağı değiştir]Oluştuğu alana göre:
- A: Arktik hava kütlesi,
- P: Polar (kutupsal) hava kütlesi,
- T: Tropikal hava kütlesi,
- E: ekvatoral hava kütlesi.
Nemliliğe göre sınıflandırma:
- m: Maritim (denizel) hava kütlesi; Deniz üzerinde oluşmuştur.
- c: Continental (karasal) hava kütlesi; Kara üzerinde oluşmuştur.
Kararlılık durumuna göre isimlendirme:
- w: Sıcak hava kütlesi; geçmekte olduğu yerden daha sıcaktır.
- c: Soğuk hava kütlesi; geçmekte olduğu yerden daha soğuktur.
Oluşma ve değişme bölgelerine göre
[değiştir | kaynağı değiştir]- Denizel arktik (mA): Arktik Okyanus üzerinde oluşan çok soğuk hava kütlesidir.
- Denizel polar (mP): Kutupların yakınlarındaki denizler üzerinde oluşmuştur. Nemli ve soğuktur. Kışın daha soğuk olan bazı (İrlanda, Baltık) kara parçalarına ulaştığında sıcaklığı yükseltir. Yazın aynı alanlara serinlik taşır.
- Denizel tropikal (mT): Sıcak bölge denizleri üzerinde oluşur. Nemli ve sıcak olduğundan deniz sisi ve pus oluşumuna yol açar. Yamaç veya cephe yağışında gök gürültülü sağanak yağış oluşur.
- Denizel ekvatoral (mE): Ekvator çevresindeki okyanuslar üzerinde oluşan sıcak-nemli hava kütlesi.
- Karasal arktik (cA)Ender olarak Baltık'a kadar inebilir. Sibirya'nın kuzeyine ulaştığında sıcaklıklar -70 °C'ye düşer.
- Karasal polar (cP): Kutup yakınlarındaki karalar üzerinde oluşur. Kuru ve soğuktur. Yazları görüş netliği ve açık gökyüzü belirgin özelliğidir.
- Karasal tropikal (cT): Kurak ve sıcak karalar üstünde oluşur. Kuzey Afrika'da oluşup, Türkiye ve Avrupa'ya taşınır.
- Karasal ekvatoral (cE): Ekvatordaki karalar üstünde oluşur. Sıcak ve kurudur.
