Güney Pikence

Güney Pikence
Güney Pikence
Eski Sabelce
Ana dili olanlar	Picenum
Bölge	Marche, İtalya
Dönem	MÖ 6. yy - MÖ 4. yy
Dil ailesi	Hint-Avrupa İtalik Osko-Umbriya Güney Pikence; ; ;
Yazı sistemi	Pikence alfabeleri
Dil kodları
ISO 639-3	spx
Dilbilimci listesi	spx
Glottolog	sout2618
	MÖ 4. yüzyıl Demir Çağı İtalya'sındaki dillerin yaklaşık dağılımı

Güney Pikence (diğer bilinen adlarıyla Eski Sabelce, Orta-Adriyatik veya Doğu İtalik)^[2] Sabel altailesine mensup soyu tükenmiş bir İtalik dildir. Göründüğü kadarıyla anlaşılmayan ve bu yüzden de sınıflandırılmamış Kuzey Pikenceyle bir ilgisi yoktur. Güney Pikence yazılar, bazı kelimelerin açıkça Hint-Avrupaca oldu belli olsa da başlarda nispeten anlaşılmazlardı. 1983'te, görünüşte gereksiz olan iki noktalama işaretinin gerçekte basitleştirilmiş harfler olduğunun keşfi, onların anlaşılmasında artan bir gelişmeye ve 1985'teki ilk çeviriye yol açtı. Zorluklar halen daha vardı. Güney Pikence; Oskanca ve Umbriyaca (ve lehçeleri) ile birlikte Sabel dillerinin üçüncü bir kolunu gösterebilir^[3] veya tüm dilsel Sabel bölgesi bir lehçe sürekliliği olarak da kabul edilebilir. "Küçük lehçelerin" çoğundan elde edilen kanıtların azlığı, bu tespitleri yapmanın zorluğuna katkıda bulunuyor.

Külliyat

Güney Pikence yazıtları külliyatı; en erken MÖ 6. yüzyıldan en geç MÖ 4. yüzyıla dayanan, taş ya da bronza yazılmış 23 yazıttan oluşur. Tarihler, harflerin özelliklerine ve bazı durumlarda arkeolojik bağlama göre yaklaşık olarak belirlenmiştir. Pikenlerin bilinen tarihi 3. yüzyılda Romalıların hakimiyetine girdiklerinde başladığı için yazıtlar, Geç Roma Krallığı dönemine kadar uzanan kültürlerine erken bir pencere açıyor. Bunların çoğu, cenazeler için yontulmuş - bazıları anıtsal heykellerdir- kumtaşı veya kireçtaşından yapılmış bütün veya parça halindeki stel veya cippuslardır.

Tipik bir mezartaşında, ölenin yüzü veya figürünün bir temsili ve onun etrafında veya altına sarmal olarak yazılmış yazıt bulunur, yazı saat yönünde, tersinde veya bustrofedon olarak okunur.^[4] Taşlar; Ascoli Piceno, Chieti, Teramo, Fano, Loro Piceno, Cures, Aterno-Pescara ve Tronto arasındaki Abruzzi ve Aterno-Pescara'nın güneyindeki Castel di Ieri ve Crecchio'da bulundu.^[5] Onlara, Merkez Abruzzi'deki bronz bir bileklikteki yazıtlar ile Po Ovası'ndaki Bologna'dan ve güneydoğu kıyısındaki Bari'den iki tane MÖ 4. yy miğferlerindeki yazıtlar eklendi.^[6]

Bütün envanter aşağıdakilerden oluşur:^[7]

Castignano Cippus'u (MÖ 6. yy kumtaşı piramidi)
Teramo, Penna Sant'Andrea'daki üç stel (MÖ 5. yy'ın ilk yarısından bir bütün ve iki parçalanmış kireçtaşı dikilitaşı)
Campovalano piksisinin kapağı (MÖ 7. yy'dan 6. yy'a)
Valle del Pescara'daki Chietino sarmal bilekliği (MÖ 5. yy)
Cures Cippus'u (kireçtaşı)
Loro Piceno Steli (kumtaşı)
Mogliano Steli (kumtaşı)
Acquaviva Steli
Belmonte Steli (birleşik kumtaşı)
Falerone Cippus'u
Servigliano Steli (kumtaşı)
Belmonte'deki kazınmış bir kumtaşı parçası
Sant'Omero Cippus'u (kumtaşı)
İki Bellante steli (kumtaşı)
Crecchio Steli (kumtaşı)
İki Castel di Ieri cippusu (kireçtaşı, bütün ve parçalanmış)
Capestrano Heykeli (kireçtaşı, Kral Nevio Pompuledio'nun gerçek boyutlu temsili, MÖ 7. yy'ın ikinci yarısı - MÖ 6. yy'ın ilk yarısı)
Bologna Miğferi (bronz)
Puglia Miğferi

Güney Pikence yazıtları

Loro Piceno steli
Mogliano steli
Servigliano steli

Alfabe

MÖ 6. yüzyıldan bilinen Güney Pikence alfabesi, /k/ için q ve /g/ için k kullanan bir Güney Etrüsk alfabesi gibidir.

⟨a b g d e v h i í k l m n o p q r s t u ú f *⟩

⟨.⟩ kısaltılmış bir ⟨o⟩ harfi iken ⟨:⟩, /f/ için kullanılan kısaltılmış bir ⟨8⟩ harfidir.^[8]

Ses bilgisi

Güney Pikencenin ünsüzleri:^[9]

		Dudaksıl	Dişyuvasıl	Öndamaksıl	Artdamaksıl	Gırtlaksıl
Patlamalı	Ötümsüz	p <p>	t <t>		k <k q>
Patlamalı	Ötümlü	b <b>	d <d>		ɡ <k>
Sürtünmeli		f <:>	s <s>			h <h>
Genizsil		m <m>	n <n>
Akıcı			r <r> l <l>
Sürtünmesiz		w <v u ú>		j <j>

Grafem seçimlerini uygulandığı bağlam belirler. Yarı ünlülerde; kelime başı /w/ için ⟨v⟩ ve ⟨u⟩, ünlülerarası /w/ veya diğer özel bağlamlar içinse ⟨ú⟩ kullanıldı. Yukarıdaki liste özel bağlamları ihmal etmekte.

Dil bilgisi

Güney Pikencenin morfolojik ve sentaktik özelliklerinin genel hatları Zamponi'de (2021) verilmiştir.

Çekim morfolojisi

Güney Pikence, diğer İtalik diller gibi, birden fazla dilbigisel bilgiyi tek bir çekim biçimiyle ve/veya bitimiyle veren bir bükümlü dildir.

İsim çekimi

Güney Pikence isimleri iki dilbigisel sayıda (tekil ve çoğul) ve altı tasdiklenmiş durumda (yalın, belirtme, tamlayan, yönelme, ayrılma, bulunma) çekimlenir.

İsimler dilbilgisel cinsiyete sahiptirler ve sıfatlar modifiye ettikleri isimlerin cinsiyetiyle uyuşmak zorundadırlar. Eril ve dişil sıfatlarda cinsiyet uyumu görülürken nötr sıfatlarda tasiklenmemiştir.^[10]

İsimler ayrıca dilbigisel sayı ve durum için hangi bitimleri alacaklarını belirleyen farklı çekim sınıflarına ayrılmışlardır, bu sınıflar:

ā-gövdeleri, Latincenin birinci çekimine denktir;
o-gövdeleri, Latincenin ikinci çekimine denktir;
u-gövdeleri, Latincenin dördüncü çekimine denktir ve yalnızca bir kez manus "eller (çoğul ayrılma)" kelimesinde tasdiklenmiştir;
i-gövdeleri;
ünsüz gövdeleri, Latincede ünsüz ve i-gövdeleri üçüncü çekimde gruplanır.

Zamponi, ayrıca Güney Pikencede Latincenin beşinci çekimine karşılık gelen bir sınıfın da var olduğunu düşünmekte ancak böyle bir isim tasdiklenmiş değil.

İsimler için tasdiklenmiş çekim bitimleri şunlardır:

	ā-gövdesi		o-gövdesi		i-gövdesi		ünsüz gövdesi
	Tekil	Çoğul	Tekil	Çoğul	Tekil	Çoğul	Tekil	Çoğul
Yalın	-a	?	-s	-ús	?		?
Belirtme	-am	-as	-úm	?	?		-em	-f
Tamlayan	-as	-asom	-es	-úm	-es	-iom	?
Yönelme	?		-úí -oh	?	?		-eíh	?
Ayrılma	-ah	?	?		-ih	?	?
Bulunma	-aih	?	-en -ín	?	-eí	?	-en	?

Sentaks

Latince gibi Güney Pikence de özne (S), nesne (O) ve fiilin (V) yeri konusunda varyasyona sahipti. Örneğin:

OVS sıralamasıyla:^[11]

ma kuprí koram opsút aninis raki nevíi pompúneí
ma kupr-í kor-am ops-ú-t anini-s raki nev-íi pomp[ún-e]í
çok iyi-ADVZ hatıra_taşı-ACC.SG yap-PERF.IND-3SG.ACT Aninius-NOM.SG ? Naevius-DAT.SG Pompo-DAT.SG
"Aninius, Pompo Naevius'a hatıra taşını çok iyi yaptı."

SV sıralamasıyla:^[12]

apaes qupat esmín
apae-s qupa-Ø-t[ e]sm-í/n
Appaeus-NOM.SG yat-PRES.IND-3SG.ACT bu-LOC.SG
"Appaeus burada yatıyor."

SVO sıralamasıyla:^[13]

safinús estuf eśelsít múfqlúm
safin-ús est-uf eśelsí-Ø-t múfql-úm
Sabin.NOM.PL bu-ADVZ dik-PRES.3PL.ACT anıt-ACC.SG
"Sabinler buraya (bir) anıt dikiyor."

Fiil tümceleri

Zarflar genellikle fiillerden önce gelir:^[14]^[15]

oftorim esmen adstaeoms
oftor-im esm-en ad-stae-o-ms
stel-ACC.SG bu-LOC.SG PREV-dur-PERF.IND-1PL.ACT
"Buraya (bir) stel kurduk/inşa ettik."

Koşaçlı tümcelerde tamamlayıcılar koşaçtan önce gelir.

esum koşacıyla:^[13]

a[l]sies esum
a[l]si-es esu-m
A[l]sius-GEN.SG ol.PRES.IND-1SG.ACT
"Ben Alsius'unkiyim / Ben Alsius'a aitim."

Koşaç benzeri kduíú fiiliyle:^[13]

uelaimes staties qora kduíú
uelaim-es stati-es qor-a kduí-Ø-ú
Velaimus-GEN.SG Statius-GEN.SG hatıra_taşı-NOM.SG den-PRES.IND-1SG
"Bana Velaimus Statius'un hatıra taşı derler."

İsim öbekleri

Güney Pikencede sıfatlar ve tamlayan halindeki isimler genellikle modifiye ettikleri isimden önce gelirler:^[16]

1.

kaúieis puqloh^[17]
kaúi-eis pu/ql-oh
Gaius-GEN.SG oğul-DAT.SG
"Gaius'un oğluna / Gaius'un oğlu için"

2.

safinúm nerf^[18]
safin-úm ner-f
Sabin-GEN.PL adam-ACC.PL
"Sabinlerin adamlarını"

3.

Alíntiom okreí^[17]
Alí/nt-iom okr-eí
Alentes-GEN.SG hisar-LOC.SG
"Alentes'in hisarında"

4.

púpúnis nír^[19]
púpún-i-s n/ír-Ø
Poponius-ADJZ-NOM.SG.M adam-NOM.SG.M
"Po(m)ponyalı adam"

5.

safinas tútas^[19]
saf/in-as tút-as
Sabin-GEN.PL.F topluluk-GEN.SG.F
"Sabinler topluluğunun"

İşaret sıfatları da ilgili isimden önce gelirler:

1.

esmak toútaíh^[19]
esm-a=k toút-aíh
bu-LOC.SG.F topluluk-LOC.SG.F
"bu toplulukta"

2.

esmík vepetín^[18]
esm-í=k vepet-í[n]
bu-LOC.SG=DEM mezar-LOC.SG
"bu mezarda"

Örnek metin

Bellante'deki bir mezartaşındaki Yazıt Sp TE 2; Hint-Avrupacı dilbilimci olan Calvert Watkins tarafından, en erken İtalik şiirlerinin bir örneği ve Ön Hint-Avrupa nazım biçimlerinin olası bir yansıması olarak incelendi.^[4] Alttaki yazıtta iki noktalar kelimeleri ayırmak için kullanıldı, orijinal yazıtta dikey üç nokta kullanılıyor.

postin : viam : videtas : tetis : tokam : alies : esmen : vepses : vepeten

"Yol boyunca mezarında gömülü? Titus Alius'un? 'toga'sını görüyorsunuz."^[20]

Soru işaretli ögelerin çevirisi açık değil. Fortson, toga için "örtü, kaplama, kabuk"u öneriyor.

Aliterasyona dikkat ediniz: viam ve videtas, tetis ve tokam, alies ve esmen, vepses ve vepeten. Bu ve diğer yazıtların mısra kıtaları olma olasılığı keşif zamanından beri düşünüldü. Watkins, onları her biri 8 heceden oluşan 3 mısra içeren Rigveda'nın bir kıtasıyla kıyaslayarak onlara, her biri yedi heceden oluşan 3 mısra olarak tanımladığı "Güney Pikence kıtası" dedi.^[21] Dahası, her mısra bir üç heceliyle bitiyor. Yazıttaki mısralar:

postin viam videtas

tetis tokam alies

esmen vepses vepeten

İlk mısra hecelenip okunabilir:

po-stin vi-am vi-de-tas

Kaynakça

^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "South Picene". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
^ Farney, Gary D.; Bradley, Guy (2017). The Peoples of Ancient Italy (İngilizce). Walter de Gruyter. s. 582. ISBN 978-1-5015-0014-5.
^ Helmut Rix Sabellische Texte: Die Texte des Oskischen, Umbrischen und Südpikenischen. Heidelberg: Carl Winter University Press, 2002 pp4f
^ ^a ^b Watkins 1996, s. 131
^ Salmon, Edward Togo (1988). "The Iron Age: the Peoples of Italy". Boardman, John; Hammond, NGL; Lewis, DM; Ostwald, M (Ed.). The Cambridge Ancient History. IV: Persia, Greece and the Western Mediterranean c.525–479 BC. Cambridge; New York: Cambridge University Press. s. 697.
^ Stuart-Smith 2004, s. 65
^ Calvelli, Alberto. "Lingua e Scrittura". I Piceni (İtalyanca). antiqui. 11 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2010.
^ Stuart-Smith 2004, s. 66
^ Stuart-Smith 2004, s. 69
^ Zamponi 2021, s. 28.
^ Zamponi 2019, s. 222.
^ Zamponi 2019, s. 221.
^ ^a ^b ^c Zamponi 2019, s. 223.
^ Zamponi 2021, s. 55.
^ Zamponi 2019, s. 215.
^ Zamponi 2021, s. 51.
^ ^a ^b Zamponi 2019, s. 220.
^ ^a ^b Zamponi 2019, s. 219.
^ ^a ^b ^c Zamponi 2019, s. 202.
^ Fortson, Benjamin W. Indo-European Language and Culture: An Introduction. Blackwell textbooks in linguistics, 19 (2.2yıl=2010 bas.). Chichester, U.K.; Malden, MA: Wiley-Blackwell. s. 301.
^ Watkins 1996, s. 132

Bibliyografya

Stuart-Smith, Jane (2004). Fonetik ve Filoloji: İtalik'te ses değişimi. Oxford: Oxford University Press.
Watkins, Calvert (1996). How to Kill a Dragon: Aspects of Indo-European Poetics. New York; Oxford: Oxford University Press.

Daha fazla okuma

Adiego, Ignacio. "Ancora sul sostrato sudpiceno nei dialetti oschi settentrionali". In: Percorsi linguistici e interlinguistici: studi in onore di Vincenzo Orioles / a cura di Raffaella Bombi, Francesco Costantini. Udine: Forum, 2018, pp. 279–290. 2018.
de Vaan, Michiel. 2008. Etymological dictionary of Latin and the other Italic languages. Leiden, The Netherlands: Brill.
Martzloff, Vincent. Questions d'exégèse picénienne. In: Autour de Michel Lejeune. Actes des journées d'études organisées à l'Université Lumière Lyon 2 – Maison de l'Orient et de la Méditerranée, 2-3 février 2006. Lyon: Maison de l'Orient et de la Méditerranée Jean Pouilloux, 2009. pp. 359–378. (Collection de la Maison de l'Orient méditerranéen ancien. Série philologique, 43) [www.persee.fr/doc/mom_0184-1785_2009_act_43_1_2672]
Poultney, James. 1951. "Volscians and Umbrians." American Journal of Philology 72: 113–27.
Wallace, Rex E. 2007. The Sabellic languages of ancient Italy. Languages of the World: Materials 371. Munich: LINCOM.
Watkins, Calvert. 1995. How to kill a dragon: Aspects of Indo-European poetics. Oxford: Oxford University Press.
Zamponi, R. 2019 ‘An outline of the South Picene language I: introduction and phonology’. Italian Journal of Linguistics 31(1): 193-222.
Zamponi, R. 2019 ‘An outline of the South Picene language II: morphology and syntax’. Italian Journal of Linguistics 31(2): 201-239.

[Glottolog-1] Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "South Picene". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.

[2] Farney, Gary D.; Bradley, Guy (2017). The Peoples of Ancient Italy (İngilizce). Walter de Gruyter. s. 582. ISBN 978-1-5015-0014-5.

[3] Helmut Rix Sabellische Texte: Die Texte des Oskischen, Umbrischen und Südpikenischen. Heidelberg: Carl Winter University Press, 2002 pp4f

[Watkins131-4] Watkins 1996, s. 131

[5] Salmon, Edward Togo (1988). "The Iron Age: the Peoples of Italy". Boardman, John; Hammond, NGL; Lewis, DM; Ostwald, M (Ed.). The Cambridge Ancient History. IV: Persia, Greece and the Western Mediterranean c.525–479 BC. Cambridge; New York: Cambridge University Press. s. 697.

[6] Stuart-Smith 2004, s. 65

[7] Calvelli, Alberto. "Lingua e Scrittura". I Piceni (İtalyanca). antiqui. 11 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2010.

[8] Stuart-Smith 2004, s. 66

[9] Stuart-Smith 2004, s. 69

[FOOTNOTEZamponi202128-10] Zamponi 2021, s. 28.

[FOOTNOTEZamponi2019222-11] Zamponi 2019, s. 222.

[FOOTNOTEZamponi2019221-12] Zamponi 2019, s. 221.

[FOOTNOTEZamponi2019223-13] Zamponi 2019, s. 223.

[FOOTNOTEZamponi202155-14] Zamponi 2021, s. 55.

[FOOTNOTEZamponi2019215-15] Zamponi 2019, s. 215.

[FOOTNOTEZamponi202151-16] Zamponi 2021, s. 51.

[FOOTNOTEZamponi2019220-17] Zamponi 2019, s. 220.

[FOOTNOTEZamponi2019219-18] Zamponi 2019, s. 219.

[FOOTNOTEZamponi2019202-19] Zamponi 2019, s. 202.

[20] Fortson, Benjamin W. Indo-European Language and Culture: An Introduction. Blackwell textbooks in linguistics, 19 (2.2yıl=2010 bas.). Chichester, U.K.; Malden, MA: Wiley-Blackwell. s. 301.

[21] Watkins 1996, s. 132

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

g t d İtalik diller
Latin-Falisk dilleri	Faliskçe Latince Latin dilleri Prenestince Lanuvyanca
Osko-Umbriya	Oskan grubu Hernikçe Marrukince Oskanca Lukanca Samnitçe Pelinyice Sidikince Vestince? Umbriya grubu Ekçe? Marsice Umbriyaca Volskice Pre-Samnitçe Sabince Güney Pikence
Bilinmeyenler	Sikulca? (muhtemelen İtalik değil) Venetçe? (muhtemelen Kelt, geçiş veya bağımsız) Lusitanca? (muhtemelen Kelt) Belgaca? Enotriyaca? Elimce?
Yeniden oluşturulmuş	Ön-İtalik
Latince (ve ondan türeyen diller) dışındaki tüm İtalik diller şu anda soyu tükenmiş durumdadır. Latince, halen daha Katolik Kilisesi'nin kutsal dili olarak kullanılmaktadır.