Casa da Índia

Casa da Índia'nın bulunduğu Ribeira Sarayı (Lisboa, 18. yüzyıl)

Casa da Índia (Hindistan Evi), Portekiz'in deniz aşırı ülkelerde yeni keşfettiği yerlerle ilgili tüm konularla ilgilenen kurum. Kurum, tüm denizaşırı ticari faaliyetlerle ilgili karar alma yetkisine sahip olduğu gibi aynı zamanda denizcilik usulleriyle ilgili de yetkili otoriteydi. Döneminde ekonomik olarak en önemli kurumdu. Lizbon'da Terreiro do Paço meydanındaki (günümüzdeki Praça do Comércio) sarayda bulunuyordu.

Kuruluşu

Bu kuruma ihtiyaç Afrika sahillerindeki Portekiz coğrafi keşifleri sonucunda ortaya çıktı. 1434 yılında Lizbon’da kurulan Casa de Ceuta başarısız olacak sonrasında 1445 yılında Casa de Arguim ve Casa da Guiné kurulur. Daha sonra 1460 yılında Gemici Henrique‘in ölümünden sonra Lizbon’a taşınan bu kurumlar Casa da Guiné e da Mina olarak birleşir ve 1482 yılında Batı Afrika sahillerindeki Elmina’da bir kale kurarak bölgedeki ticari yolları güvence altına alacak bir üs inşa edilir.

Vasco de Gama döneminde Hindistan’ açılan deniz yolu, Portekizliler tarafından keşfedildikten sonra Casa de İndia'ya yapılan ilk atıf 1501 tarihli bir kraliyet yazışmasındadır. Afrika sahili boyunca bir dizi ticari merkezin kurulmasıyla beraber bunları koordine etme ihtiyacından ortaya çıkan Casa da Guiné, da Mina e da Índia sonraları kısaca Casa de İndia olarak anılacaktır.

Yapısı

1504 yılında Afrika ve Asya kıtalarındaki tüm ticari faaliyetler kurum bünyesinde düzenlenir hale gelir. Bu şekilde tüm ticari ilişkilere Portekiz devleti tek elden merkezi olarak hükmetmektedir. Tüm ticari mallar kuruma deredilir, vergilendirilir ve satıcıyla anlaşılan bir değerden satın alınarak kurum bünyesine katılırdı.

Kurum aynı anda birden çok görevi yerine getiren bir organ gibi çalışmaktadır. Kurumun yerine getirdiği görevler arasında gümrük, muhasebe, kredilendirme, arşivleme, depolama, deniz aşırı görevler için personel ve lojistik işlerinin yanı sıra dünyadaki ilk posta dağıtım merkezi görevleri sayılabilir. Kurum ayrıca gemilerin ve donanmaların her türlü iaşesinden, ticari gemilerin korunması için askeri konvoy oluşturulmasından sorumluydu. Gemilerin ülke karasularına giriş - çıkış izin ve sertifikalarının verilmesi görevlerini de yerine getiriyordu. Denizaşırı sömürgelere devlet yetkilileri kurum aracılığıyla gidiyor, bu bölgeleri ilgilendiren kraliyet emirleri de kurumun kuryelerince taşınarak gerekli yerlere iletiliyordu.

Tarihçe

1506 ila 1570 yılları arasında Casa de İndia ithal edilen tüm ürünlerin tekeli konumundaydı ve ihraç edilen ürünlerden de yüzde 30 vergi almaktaydı. 1503- 1535 yılları arasında yaklaşık otuz yıl boyunca Portekiz, o zamana kadar Venedik tarafından Akdeniz'de yapılmakta olan baharat ticaretine girerek milyonlarca cruzado kâr etmişti. Ayrıca önemli bir kazanç kaynağı da bakır ihracatıydı. Bakır, Afrika'da para yerine kullanıldığı için bu bölgede bakıra talep yoğundu.

1506 yılına gelindiğinde Portekiz'in ulusal gelirinin %65'i denizaşırı sömürgelerdeki faaliyetlerden oluşmaktadır. Ticaretin devlet tekelinde tutulması 1570'li yıllara kadar kârlı olarak devam eder ve Portekiz'deki kredi kapasitesini artırır. Kraliyetin Asya'daki toplam ticaretteki payı gittikçe artarak %50'lere ulaşsa da özel sektördeki tüccarlar varlıklarını korur. Ticari tekeli tekstil, silah, kâğıt ve tuzlanmış balık ticaretinde serbest bırakılmış durumdadır.

Bu dönemde devlet tekeli bazı özel şirketlere satılmış, 1570 yılında baharat, bakır ve gümüş ürünleri hariç tüm ticaret serbest bırakılmıştır.

Kurum aracılığıyla edinilen kazanç 1550'li yıllara gelindiğinde azalmaya başlamıştır. Bunun başlıca sebepleri arasında Fas bölgesindeki askeri varlığın getirdiği mali yük ve Portekiz sarayının tasarrufsuz harcamaları sayılabilir. Ayrıca Portekiz denizaşırı sömürgelerden gelen kaynakların değerlendirilmesi için iyi bir ekonomik altyapıyı kurmakta geç kaldığından dolayı yabancı uzmanların yardımı gerekiyor, bu da ayrı bir gider kalemi oluşturuyordu. Hammadde alımlarının bu dönemde yoğun olarak yapıldığı ve dönemin en önemli ticari merkezlerinden olan Anvers’teki temsilcilik iflas eder ve kapanmak zorunda kalır. İzleyen yıllarda Portekiz denizaşırı sömürgeleri çok yayıldığından dolayı yabancı mali kaynak arayışına gidilecektir. 1560 yılına gelindiğinde ise Casa de İndia artık temel masraflarını bile karşılayamayacak durumdadır. Portekiz artık tarihçi Garrett Mattingly’nin deyimiyle "iflas etmiş bir toptancı durumundadır".

Coğrafi keşiflere katkısı

Casa de İndia coğrafi keşifler döneminde keşfedilen yerlere ait haritaların yapıldığı ve yeni keşiflere çıkacak kaptanlara don güncel haritaların sağlandığı gizli haritacılık bölümüne de sahipti. Padrão Real olarak adlandırılan son güncel ana haritanın bir kopyası özel görevlerle yola çıkan kaptanlara büyük bir gizlilik içerisinde verilirdi.

Ayrıca 1502 tarihli Cantino Haritasının dönemin Portekiz Padrão Real’inin bir kopyası olduğu düşünülmektedir.

Sonu

Casa de İndia binaları 1755 Lizbon Depremiyle beraber yıkılacaktır. Portekiz İmparatorluğunun siyasi egemenliğinin çöküşe geçmesiyle beraber kurumun etkisi azalacak ve kaybolacaktır. En son 1833 yılında kurum kapatılacak ve görevleri Gümrük Müdürlüğü tarafından yerine getirilmeye başlanacaktır.

Konuyla ilgili yazılan eserler

• Bailey Wallys Diffie, Boyd C. Shafer, George Davison Winius, "Foundations of the Portuguese empire, 1415-1580", U of Minnesota Press, 1977, ISBN 0-8166-0782-6
• James D. Tracy, "The political economy of merchant empires", Cambridge University Press, 1997, ISBN 0-521-57464-1
• Note on the Castiglioni Planisphere, Armando Cortesao, Imago Mundi, Vol. 11, 1954 (1954), pp. 53–55
• House of India, Encyclopedia Britannica.
• The Dating of the Oldest Portuguese Charts, Alfredo Pinheiro Marques, Imago Mundi, Vol. 41, 1989 (1989), pp. 87–97
• Brazil depicted in early maps, Arthur Dürst, Cartographica Helvetica 6 (1992) 8–16.
• Sixteenth-Century Portugal, Chapter Twelve of A History of Spain and Portugal, Stanley G. Payne, THE LIBRARY OF IBERIAN RESOURCES ONLINE, Volume 1.