Bildungsroman

Bildungsroman (Türkçe: “Eğitim romanı” ya da “Oluşum romanı”), Başkahraman`ın ahlaki ve psikolojik olarak nasıl geliştiğini betimleyen ve inceleyen roman türü. Almanca bir sözcük olan Bildungsroman, “eğitim romanı” ya da “oluşum romanı” anlamına gelir.

Eğitim romanı (Erziehungsroman ya da Bildungsroman), XVIII. yüzyılın ikinci yarısında Almanya'da ortaya çıkmıştır. Eğitim romanı terimi, XIX. yüzyılın yirmili yıllarında edebiyat kuramında kullanılmaya başlanmıştır. Eğitim romanlarında, genel olarak ana kahramanın belirli bir manevi değere sahip olma sürecine odaklanılmaktadır. Böylelikle hem odaklanılan kahramanın hem de okurların eğitildiği görülmektedir. Eğitim romanı türünde tarihsel süreç içinde yaşanan siyasi ve toplumsal olayların kişiler üzerinde yarattığı birtakım sorunlar ele alınmaktadır. Eğitim romanında kahramanın kendisinde gözlenen değişiklikler, olay örgüsü bakımından önem kazanır. Bu nedenle olay örgüsünün bütünü yeniden değerlendirilip yapılandırılır. Sovyet döneminin önde gelen edebiyat eleştirmen Bahtin’e göre eğitim romanı, esas olarak kahramanın kişilik oluşumunu ya da değişimini konunun merkezinde konumlandırır. Kahraman karakter olarak herhangi bir dönüşüm yaşamaz, ancak toplum içindeki yerinde ve yazgısında değişiklikler gözlenir. Dolayısıyla kahramanın karakteri, kişilik oluşumu ya da değişimi, eğitim romanında işlenen ana konu olarak değerlendirilmez. Eğitim romanında işlenen ana konu, belirli bir sosyo-kültürel bağlamda kahramanın karakterinin oluşum sürecidir.

Safdil kahramanın serüven peşinde dünyayı dolaşmaya çıkması ve uğradığı yenilgilerle yavaş yavaş olgunlaşarak bilgelik kazanmasını konu alan halk masalları, Wolfram von Eschenbach’ın Orta Çağ destanı Parzival (13. yy başları) ve Hans Grimmelshausen’in pikaresk öyküsü Simplicissimus’da (1669) edebi niteliğe kavuştu. Bu temayı roman düzeyinde ilk kez Wilhelm Meister’in Çıraklık Yılları (1795-96) adlı yapıtıyla Goethe ele aldı. Yapıt günümüzde de bu türün klasik örneği sayılmaktadır. Türün öbür örnekleri arasında Adalbert Stifter’in Der Nachsommer (1857; Yaz Sonu) ve Gottfried Keller’in Der grime Heinrich (1854-55; Yeşil Heinrich, 1947-48) adlı romanları yer alır. Eğitim romanı nostalji ve teslimiyet gibi temalara yer verse de, kahramanın olgunlaşmasıyla mutlaka olumlu bir havada sona erer. Roman kahramanının gençliğindeki büyük düşler yok olmuştur, ama ona acı veren düş kırıklıkları ve hatalar da geride kalmıştır. Eğitim romanının sık rastlanan bir türü, bir sanatçının gençliğini ve gelişimini konu alan Künstlerroman dır. Öteki türlerinden Erziehungsroman (“eğitim romanı”) kahramanın yetişme/eğitim sürecini, Entwicklungsroman (“gelişim romanı”) ise karakter gelişimini konu alır. Bu terimler bazen birbirinin yerine kullanılabilirse de, eğitim romanının gelişim romanından temel farkı, kahramanının içinde yaşadığı toplumla bütünleşmesini, olgunluğa ve uyuma erişmesini anlatmasıdır. Arap edebiyatında bildungsroman kültürünün köklü bir geçmişi bulunmaktadır. Bu alanın öncülerinden birisi İbn Tufeyl'dir. Modern Arap edebiyatında ise, Tayyib Sâlih'in Mevsimu'l-Hicre ile'ş-Şemâl adlı eseri çok tanınan bir bildungsromandır.

Örnek Roman ve Yazarları

Öncüleri

• Hayy bin Yakzan, İbn Tufeyl
• Lazarillo de Tormes

18.Yüzyıl

• The History of Tom Jones, a Foundling, Henry Fielding (1749)
• Candide, Voltaire (1759))
• The Life and Opinions of Tristram Shandy, Gentleman, Laurence Sterne (1759)

19.Yüzyıl

• Jane Eyre, Charlotte Brontë (1847)
• Pendennis, William Makepeace Thackeray (1848–1850)
• David Copperfield, Charles Dickens (1849)
• Green Henry, Gottfried Keller (1855)
• Great Expectations, Charles Dickens (1861)
• What Maisie Knew, Henry James (1897)
• Jude the Obscure, Thomas Hardy

20.Yüzyıl

• Martin Eden , Jack London (1909)
• The Book of Khalid, Ameen Rihani (1911)
• Sons and Lovers, D. H. Lawrence (1913
• Maurice, E. M. Forster
• Of Human Bondage, W. Somerset Maugham (1915)
• A Portrait of the Artist as a Young Man, James Joyce (1916)
• Demian: The Story of Emil Sinclair's Youth Hermann Hesse
• This Side of Paradise F. Scott Fitzgerald (1920)
• Gone With the Wind, Margaret Mitchell (1936)
• Pather Panchali, Bibhutibhushan Bandopadhyay (1929)
• Black Boy, Richard Wright (1945)
• The Voyage of the Dawn Treader, C. S. Lewis (1952)
• Goodbye, Columbus, Philip Roth (1959)
• To Kill a Mockingbird, Harper Lee (1960)
• Dune, Frank Herbert (1965)
• The Outsiders, S.E. Hinton (1967)
• Bless Me, Ultima, Rudolfo Anaya (1972)
• The Princess Bride, William Goldman (1973)
• Bright Lights, Big City, Jay McInerney (1984)
• Ender's Game, Orson Scott Card (1985)
• Oranges Are Not the Only Fruit, Jeanette Winterson (1985)
• Norwegian Wood, Haruki Murakami (1987)
• English Music, Peter Ackroyd (1992)
• His Dark Materials serisi, Philip Pullman (1995-2005)
• Harry Potter serisi, J. K. Rowling (1997-2007)
• Mevsimu'l-Hicre ile'ş-Şemâl, Tayyib Sâlih (1966)

21.Yüzyıl

• The Secret Life of Bees, Sue Monk Kidd (2002
• The Kite Runner, Khaled Hosseini (2003)
• Never Let Me Go, Kazuo Ishiguro (2005)
• Indecision, Benjamin Kunkel (2005)
• Black Swan Green, David Mitchell (2006)
• Züleyha Gözlerini Açıyor, Guzel Yahina (2015)

Konuyla ilgili yayınlar

Ayyıldız, Esat (2018). et-Tayyib Sâlih’in “Mevsimu’l-Hicre İle’ş-Şemâl” Adlı Romanının Tahlili 10 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 58(1), 662-689. doi:http://dx.doi.org/10.33171/dtcfjournal.2018.58.1.31