Ayancık

Ayancık
İlçe
Türkiye'de yeri
İlçe sınırları haritası
Ülke	Türkiye
İl	Sinop
Coğrafi bölge	Karadeniz Bölgesi
İdare
• Kaymakam	Ahmed Çelik
• Belediye başkanı	Hayrettin Kaya (CHP)
Yüzölçümü
• Toplam	876 km²
Rakım	10 m
Nüfus  (2018, 31 Aralık 2021)
• Toplam	23.720, 23,739
• Kır	10,613
• Şehir	13.121
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu	57400
İl alan kodu	368
İl plaka kodu	57
Resmî site https://www.ayancik.bel.tr/

Ayancık, Türkiye'nin Sinop ilinin bir ilçesidir. 23.734 nüfusludur. Ayancık Kilisesi ilçedeki tarihi bir merkezdir. İlçenin birkaç kilometre dışında bulunan Akgöl, ilçenin en önemli güzelliklerinden biridir.

Suni limanların yapılmasıyla balıkçılık da gelişmiştir. Yer şekilleri ve arazi yapısı tarım için uygun olmasa da ilçe ekonomisinde tarımın önemli yeri vardır. Keten sanayisi de son yıllarda önemli aşama kaydetmiştir.

İlçe, Ayancık Tepesi'nin eteğinde, Ayancık Çayı'nın denize döküldüğü yerde, açık denize bakar şekilde kurulmuştur. Liman şehridir ve liman açık denize baktığı için fırtınalara açıktır. İl merkezine 54 km uzaklıktadır. Türkeli ise 1957 yılında ilçe olmuştur. İlçenin yüzölçümü 862 km²’dir. Komşu ilçeleri Türkeli, Erfelek ve Boyabat'tır.

Tarihçe

Ayancık ilçesinin tarihi ilk çağlara kadar uzanır. Ayancık ve çevresinde yaşayan ilk kavimler Paflagonyalılar, Amazonlar, Akalar ve Dorlardır. İlk çağda Paflagonya Batı Karadeniz bölümünde Bitinya, Pontusya ve Galatya arasında kalan yerdir. Paflagonyalılar bu bölgede bilinen ilk yerli halktır. MÖ 1200 yıllarına kadar Etiler'e bağlı, onların korumaları altında yaşamışlardır.

Ayancık ve çevresi 11. yüzyılın sonlarında ilk kez Danişmentoğullarının egemenliğine girmiştir. Bölge 1204'te Anadolu Selçuklularının, 1259'da Pervaneoğulları Beyliğinin, 1292'de Candaroğulları Beyliğinin eline geçmiştir. 1460 yılında Fatih Sultan Mehmet Trabzon seferine giderken Sinop ve çevresini Osmanlı Devletine bağlamıştır. Osmanlı devrinde İstefan idari bölge yapılmıştır. (Yun Stephánê "taç").

İlçeye eski ismini veren İstefan bugünkü Çaylıoğlu köyüdür. Tanzimat Devrine kadar Ayancık ve çevresi Kastamonu'ya bağlı dört kadılıktan birinin yönetimi alanı içinde kalmıştır. Tanzimat ile başlayan, daha sonra devam eden yenileşme hareketleri sırasında Ayancık ve çevresinde ilçe yönetimi kurulması düşünülmüş, İlçe merkezi olarak da Ayandon kabul edilmiştir. Ayancık, Cumhuriyetin ilanına kadar Kastamonu iline bağlı iken, Cumhuriyetin ilanından sonra yapılan idari düzenlemede Sinop iline bağlı İlçe olmuştur.

Ayancık ve Ayancık Çayı doğusundaki köylere egemen olan Şüküroğulları 1860 yıllarda Çaylıoğulları ile anlaşarak ilçe merkezinin Ayancık'a taşınmasını kendi çıkarları ile uygun görmüşler ve 1860'lı yıllarda bir değirmen ve birkaç önemsiz yapıdan oluşmuş küçük bir yerleşim yeri olan Ayancık, zaman içinde kaymakamlık ve askerlik şubesi gibi resmi kurumların ve birçok konut ve ticaret yapılarının kurulması ile hızla gelişmiştir. Alman ve Belçika sermayeli kereste fabrikasının 1929 yılında işletilmeye başlanması, bölge ekonomisi ve sosyal hayatında dönüm noktası olmuştur. Ayancık bu tarihten sonra sürekli gelişme göstermiştir. Zingal Şirketi'ne ait kereste fabrikasının faaliyette olduğu dönemlerde ilçede orman ile bağlantı için teleferik; orman, fabrika ve liman bağlantısını sağlayan demiryolu hattı yapılmıştır. (Dekovil Hattı) Ancak 90'lı yıllarda, bugünkü Hakan Ünsal Caddesi'nin altyapı çalışmaları sırasında elden geçirilen yol ile birlikte tamamen ortadan kalkmıştır. 1860'lı yıllarda yapılan eski hükûmet konağı binası 1952'de yanmış, yerine bugünkü mevcut bina yapılmıştır.

Ayancık Kereste Fabrikası

Fabrika Zindan ve Çangal ormanları Tarım Bakanlığı tarafından 10 Şubat 1926 yapılan 50 yıllık sözleşme ile Türkiye Kibrit Tekeli Türk Anonim Şirketi'ne verilmiştir. Bu sözleşme daha sonra kısa adı Zingal olan Zindan ve Çangal Ormanları Türk Anonim Şirketi'ne devredilmiştir. Bu devir işleminin ardından Ayancık Kereste Fabrikası Belçikalı iş insanı Bay Filipar tarafından kurulmuştur.

Zingal adı Zindan ormanlarının ilk, Çangal ormanlarının ise son hecesinden oluşmaktadır. Kurulduğu yıllarda Avrupa'daki en büyük kereste fabrikalarından biriydi.

10 Şubat 1926 tarihli sözleşmeye uymayıp ormanları aşırı kullanması, kesilen ormanların yerine ağaçlandırma çalışmalarını ihmal etmesi ve günde üç vardiya şeklinde normal üretimin 3-4 katı üretim yapacak şekilde fabrikanın çalıştırılmasıyla fabrikanın kapanma süreci başladı. Şirketin yaptığı bu umursuzca kesim Ayancık ormanlarını bozmuş ve azaltmaya başlatmıştır. Bu nedenle Bakanlar Kurulu 1926 yılında yapılan sözleşmeyi feshederek fabrikanın işletmesine el konulmuştur. Zingal şirketi, el koyma ve satın alma kararına karşı Danıştay'da dava açmış ve itirazlar sonrası Adnan Menderes hükümeti bu dönemde Zingal şirketi ile anlaşarak 27 Ekim 1954'te 3.618.587,25 lira karşılığında fabrika ve diğer tesisleri satın almıştır.

Zingal ile yapılan anlaşmaların sonucunda şirkete bağlı ormanlar, Sinop Revir Amirliği'ne bağlı Ayancık Bölge Şefliği'ne geçmiştir. Atılan bu adımdan sonra Ayancık İşletme Müdürlüğü (1945) resmen kurulmuştur. Zingal şirketinin ormanlarımızı gelişigüzel kullanması sonucunda fabrika tesislerinin satın alınması işleminde geç kalınmış olsa bile bütün ormanlara devlet tarafından el konulduğundan fabrika 27 Nisan 1945'te Ayancık Devlet İşletmesi olarak resmen faaliyete geçmiştir. Fabrika 1945 yılından 1967 yılına kadar 12 bölge halinde (Akgöl, Çangal, Çangal Örnek, Ciple, Göldağ, İnaltı, Kumluk, Kepez, Kazköy, Handere merkez, Yemişli ve Zindan) faaliyette bulunarak üretim yapmıştır.

Ayancık HES Projesi

Şehir içi hidroelektrik santrallerinin (HES) ilk örneği olan Sinop'un Ayancık ilçesindeki HES projesi 2011 yılında Ulusoy Holding İlk Elektrik Enerji Üretim Sanayi A.Ş tarafından başlatılmıştı. Ayancık HES santral binası yapı izin belgesi ve iş yeri açma ruhsatı Ayancık Belediyesi tarafından 11 Ocak 2016 tarihinde iptal edilerek tesis mühürlendi. Santralin kurulu gücü 15.6 MW'dir.

Ayancık HES projesine karşı ilk olarak 51 bölge sakini dava açtı. 2011'deki açılan davada, Samsun 1. İdare Mahkemesi, ‘yürütmenin durdurulması’ ve ‘projenin iptali’ne karar verdi. İdare Mahkemesi’nin HES’e, ‘dur’ demesinin üzerine konu, Danıştay'a taşındı. Danıştay, idare mahkemesinin kararını hukuka uygun buldu. Ancak Ulusoy Holding İlk Elektrik Enerji Üretim Sanayi A.Ş, ‘karar düzeltme’ talebinde bulundu. 6 Şubat 2019'da Danıştay, oy çokluğuyla bu talebi reddetti ve ‘karar düzeltme yolu kapalı olmak üzere’ onadı.

2021 Ağustos ayında Sinop'un Ayancık ilçesinde yaşanan sel felaketinin ardından, CHP Genel Başkan Yardımcısı Ahmet Akın, bölgede bulunan hidroelektrik santralinin (HES) selin etkilerini artırdığı yönünde görüş bildirmiştir. Akın'a göre, HES'in Babaçay'daki regülatörünün yağmur sularının tutulmasına neden olması, suyun yerleşim yerine ani ve hızlı ulaşmasına yol açarak selin tahribatını büyütmüştür. Ayrıca, HES için yapılan set yapıları ve nehirde biriken tomrukların selin zararını artırdığı iddia edilmiştir.

2015 yılında Samsun 1. İdare Mahkemesi, halkın itirazları üzerine Ayancık HES projesinin durdurulmasına karar vermiştir. Proje sahibi şirket, 2020 yılında projeyi yeniden başlatmak için başvuruda bulunmuş, ancak 2023 yılında yapılan Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) toplantısından olumlu karar çıkmamıştır. Bu nedenle, Ayancık HES projesi kapalı kalmaya devam etmektedir.

Nüfus

Yıl	Toplam	Şehir	Kır
1927	44.069	1.160	42.909
1935	51.263	2.541	48.722
1940	52.195	2.422	49.773
1945	56.009	2.552	53.457
1950	60.298	2.560	57.738
1955	61.868	3.361	58.507
1960	42.595	3.616	38.979
1965	45.835	5.320	40.515
1970	45.032	6.676	38.356
1975	43.202	7.202	36.000
1980	44.184	8.257	35.927
1985	42.432	9.534	32.898
1990	36.543	10.418	26.125
2000	26.047	10.919	15.128
2007	22.748	10.991	11.757
2008	22.845	11.067	11.778
2009	22.714	10.930	11.784
2010	22.743	12.346	10.397
2011	22.660	12.925	9.735
2012	22.191	12.743	9.448
2013	22.611	12.971	9.640
2014	23.047	13.665	9.382
2015	22.565	13.285	9.280
2016	22.728	13.609	9.119
2017	22.625	13.503	9.122
2018	23.720	13.232	10.488
2019	23.686	12.814	10.872
2020	23.734	13.121	10.613

Not: 1957 yılında Türkeli ilçesinin kurulmasıyla nüfus azalmıştır.

Coğrafya

Batı Karadeniz coğrafi bölgesinde yer alan Ayancık ilçesi; kuzeyde Karadeniz, güneyde Sinop ili Boyabat ilçesi ve Kastamonu ili Taşköprü ilçesi, batıda Sinop ili Türkeli ilçesi ve doğuda ise Sinop ili Erfelek ilçesi ile çevrilidir. İlçenin il'e olan bağlantısı 55 km'lik sahil karayolu ile sağlanır. İlçenin toplam arazisi 86.600 (Ha) olup yüzölçümü 866 km² ve rakım 10 m'dir. İlçe merkezi 202 metre yükseklikteki "Maltepe" ve "Ayantepe" ile deniz arasında Ayancık Çayı Vadisinde kurulmuştur. İlçe adını Ayan tepesinden almıştır.

Kuğu Yalısı, Ayancık

Sınırlı ve toplam 86.600 (Ha) büyüklükte tarım arazisine sahiptir. Ancak, %71,86 gibi büyük bir kısmı tarım dışı arazidir. Tarım arazisi olarak tanımlanan arazinin sadece %28,14'lük kısmından ibaret olan arazilerin de, büyük bir kısmını eğimli araziler teşkil etmektedir. Çok az bir kısım arazi ise vadi yataklarındaki küçük düzlüklerden ibarettir. Buna karşılık, toprak yapısı itibarı ile killi ve kalkerli bir karaktere sahip bulunduğundan orman ürünlerinin yetişmesine son derece elverişlidir. Bölgede 59.058 (Ha) ağaçlı, 2.883 (Ha) ağaçsız olmak üzere toplam 61.941 (Ha) ormanlık saha bulunmaktadır.

Yörenin doğal bitki örtüsünü ormanlar oluşturmaktadır. Bitki örtüsü çok zengin ve yoğun olup, yükselti kuşaklarına göre farklılaşmaktadır. Kıyı kesiminde yayvan yapraklı orman dokusu, makilik ve fundalıklar ile kültür bitkileri yaygındır. Kıyıdan itibaren yükseldikçe iğne yapraklı ağaç ve bitki türleri yoğunluk kazanmaktadır. Ormanlarda çam, köknar, meşe, gürgen, kayın, dişbudak, karaağaç, ıhlamur, çınar, kestane, kavak çeşitli maki ve çalı türleri yer almaktadır. Özellikle ilçenin güneyindeki Çangal Ormanları biyolojik açıdan çok zengindir. İlçe genelinde ormanlık alanlarda çam, köknar, meşe, gürgen, kayın, dişbudak, kara ağaç, kavak türleri vardır. Yeşilin her tonunu bu ormanlarda görmek mümkündür. Kıyı şeridindeki çeşitli ağaç türlerinden oluşan bitki örtüsü içine yer yer Akdeniz bitkilerine de rastlanır. Güneye doğru inildikçe iklim kuraklaşmaya başlar ve bozkır bitkileri görülür.

Ayancık ilçesi deprem bölgesi sınıflandırılmasında 4. bölgede bulunulmaktadır.

İklim

Ayancık yöresinde tipik Karadeniz iklimi egemendir. Kışları serin ve yağışlı, yazları kurak ve nemlidir. Yıllık ortalama sıcaklık 14.0 °C'dir. En yüksek ortalama temmuz ayında olup, 22.2 °C, en düşük ortalama sıcaklık ise ocak-şubat aylarında oluşan 6.6 °C'dir. Deniz suyu sıcaklığı haziran ve temmuz ayları itibarıyla ortalama 23-24 °C'dir. Yıllık ortalama nisbi nem oranı %72'dir. Nem oranı en yüksek değerine %76 ile mart, en düşük değerine ise %70 ile haziran, temmuz ve aralık aylarında ulaşmaktadır.

Yıllık ortalama yağış 676 kg/m²dir. En çok yağış 139,2 mm ile aralık, en az yağış 34,9 mm ile temmuz ayında görülmektedir. Yüksek kesimleri kış sezonu süresince genelde karla kaplı geçer. Yılda fırtınalı gün sayısı ortalama 9,2'dir. En çok esen rüzgâr güney, en kuvvetli rüzgârlar ise kuzey ve kuzeybatı rüzgârlarıdır.

İlçenin tarıma elverişli arazilerinde sebze meyve alanları potansiyeli oldukça yüksektir. Üretim değeri bakımından sofralık çekirdekli üzüm, fındık, kivi, kestane, elma ve ceviz en çok üretilen meyve olup; Sinop ve bölgede önemli bir yere sahiptir. Ayancık tarla bitkileri üretimi bakımından incelendiğinde en çok tahıl grubunun ekildiği bu grupta da buğday ve mısırın en çok üretim yapıldığı görülmektedir. Sebze üretiminde de fasulye (taze) ve lahana üretimin fazla olduğu görülmektedir.

Eğitim

İlçe okuma-yazma oranı %99'dur. İlçede bulunan tüm ilköğretim okullarında tam gün olarak eğitim öğretime devam edilmektedir. Okul öncesi eğitim, bağımsız bir anaokulu ve ilköğretim okullarındaki anasınıflarında verilmektedir. Ayrıca Sinop Üniversitesine bağlı Ayancık Meslek Yüksek Okulunda da eğitim verilmektedir. İlçe kütüphanesi başta öğrenciler olmak üzere yöre halkının hizmetine sunulmuştur.

Ulaşım

Ayancık 55 km'lik sahil yolu ile Sinop'a bağlanmıştır. İç kesimlerle olan bağlantısı Çangal yolu üzerinden Kastamonu yolu ile sağlanmaktadır. Bazı İl Merkezleri ile İlçelere olan uzaklıkları: Samsun: 218 km, Kastamonu: 140 km, Ankara: 435 km, İstanbul: 630 km, Türkeli: 35 km, Boyabat: 72 km, Gerze: 94 km, Erfelek 46 km'dir. İlçeler arası ulaşım minibüslerle sağlanmaktadır.

Dış bağlantılar

• Ayancık Kaymakamlığı 24 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Ayancık Meslek Yüksekokulu 31 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.