Ali İhsan Sâbis

Ali İhsan Sâbis; 1317 (1902)-Top. 1
	Ali İhsan Paşa
Doğum	1882; İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	9 Aralık 1957 (75 yaşında); İstanbul, Türkiye
Defin yeri	Zincirlikuyu Mezarlığı, İstanbul
Bağlılığı	Osmanlı (1902-1919); Türkiye (1923-1932)
Hizmet yılları	1902-1922
Rütbesi	Mirliva
Komutası	1. Tümen Genel Karargahı, 2. Ordu Kurmay Başkanı, 13. Kolordu (vekil), Üçüncü Ordu Genel İhtiyat, 11. Kolordu (vekil), 1. Seferi Kuvvetleri, 9. Kolordu, 13. Kolordu, 4. Kolordu, 6. Ordu; 1. Ordu
Çatışma/savaşları	Balkan Savaşları; I. Dünya Savaşı; Kurtuluş Savaşı
Ödülleri
Sonraki işi	TBMM Afyonkarahisar Milletvekili

Ali İhsan Sâbis (1882 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu - 9 Aralık 1957, İstanbul, Türkiye), Türk asker ve siyasetçidir. I. Dünya Savaşı'nda Kafkasya Cephesi ve Irak Cephesi'nin, Türk Kurtuluş Savaşı'nda Batı Cephesi'nin komutanlarındandır.

Sâbis soyadını, Irak Cephesi'nde Sâbis Mevkiinde İngiliz ordusuna karşı savaşta gösterdiği başarılar nedeniyle almıştır. I. Dünya Savaşı sonrasında İngilizlerce tutuklanmasının ardından ilk Malta sürgünleri arasında yer almış, dönüşünde ve Büyük Taarruz öncesine kadar Batı Cephesi 1. Ordu komutanlığını yürütmüş Türk askeri ve siyaset adamı. 1930 ve 40'larda Alman yanlısı fikirleri savunmuş ve bundan dolayı mahkûm olmuştur. 1954'te ise Demokrat Parti'den 9. Dönem Afyonkarahisar milletvekili seçildi.

Hayatı

İlk yılları

20 Ağustos 1882 tarihinde İstanbul'da, Cihangir semtinde doğdu. Babası Kolağası (önyüzbaşı) Cemal Bey, annesi Seher Hanım'dır. Her ikisi de İstanbulludur. İlk mektebi ve Beşiktaş Askerî Rüştiyesini bitirdikten sonra 1895 yılında Halıcıoğlu'ndaki Topçu Mektebi idadisine (leyli-yatılı) olara girdi. 1901'de ve 1904'te birincilikle mezun oldu. Topçu Mektebi Harbiyesi'nden (Kara Harp Okulu) 1901'de Sahra Topçu Mülazımı Sânisi (teğmen) olarak birincilikle mezun oldu. Daha sonra 1901-1904 yılları arasında Pangaltı Erkanı Harbiye'sinde tahsilini ikmal ederek 1904'te Erkanı harp yüzbaşısı oldu.

I. Dünya Savaşı

I. Dünya Savaşı'nda kolordu ve ordu komutanı olarak Kafkasya ve Irak cephelerinde bulundu. 1916'da Kut'ül Ammare Kuşatması sırasında Sâbis mevkiinde karşı saldırıya geçen İngiliz ordusuna karşı zafer kazandı. 1914'te Tortum'da yerel başarılarla başlayan komutanlığına, Sarıkamış, Dilman ve Van'da devam etti. 9., 4. ve 13. Kolordu kumandanlıklarında bulundu. 1917'de Mirliva rütbesini aldı.

2 Nisan 1918'de Rusların harabe halinde getirip terk ettiği Van'ı Ermeni komitacılardan geri aldı. Nuri Killigil Paşa komutasındaki Kafkas İslam Ordusu'nun Azerbaycan seferinde görev aldı ve 8 Haziran 1918'de Tebriz'i ele geçirdi. 1918'de İran'daki Şehriban mevkiinde İngiliz kuvvetleri karşısında geri çekildi ve kolordusunu kurtarmayı başardı. Aynı yılın eylül ayında Halil Kut Paşa yerine 6. Ordu kumandanlığına getirildi.

30 Ekim 1918'de Mondros Mütarekesi imzalandığında Musul ve çevresi henüz Ali İhsan Paşa komutasındaki Türk birliklerinin idaresindeydi. İngiliz General Marshall'ın, ateşkesten sonra Musul ve Zaho'daki sivil Hristiyanlar'ın topluca öldürüldüğünü iddia etmesiyle İngilizler, Türk birliklerinin Musul'u terk etmesini istediler. Ali İhsan Paşa, bu isteği önce reddetti ancak İstanbul Hükûmeti'nden gelen talimat doğrultusunda Nusaybin'e çekilerek Musul'u İngiliz işgaline bıraktı.^[2]

Malta Sürgünü

Savaştan sonra İngiliz Yüksek Komiserliği'nin talebi üzerine 23 Şubat 1919'da Konya'da tutuklanarak ilk Malta sürgünlerinden olmuştur. Kendisine yöneltilen suçlamalar Van, Musul ve Urmiye'de Hristiyan katliamlarını bilfiil yönetmek ve Kut'ül Ammare Kuşatması sonrası ele geçirilen İngiliz savaş esirlerini öldürtmekti. İngilizler tarafından düzenlenen dosyasına göre Ali İhsan Paşa 1915 Nisan'ında Dilman Muharebesi ertesinde Van'daki Ermeniler'in öldürülmesi, haziran ayında Urmiye'de Hakkâri'den kaçmış olan 3300 Nasturi ile 700 Ermeni'nin topluca katledilmesi, temmuzda Urmiye'de Fransız misyonuna sığınan 620 köylünün öldürülmesi, 18 Eylül'de aralarında Amerikalı gazeteci John Nooshy'nin bulunduğu 20 hasta ve yaralının hastaneden çıkarılarak öldürülmesi, aynı ay Musul'da 270 sivil Ermeni'nin öldürülmesi olaylarının faili idi.^[3] Ancak savaş suçluları mahkemesi gerçekleşmediği için bu suçlamalar kanıtlanmadı. Ali İhsan Paşa, Haziran 1921'de diğer Malta tutukluları ile birlikte salıverildi. Bazı kaynaklarda ise Malta'dan kaçtığı belirtilmektedir.^[4]

Kurtuluş Savaşı'nda

Dönüşünde 27 Eylül 1921 tarihi itibarıyla Türk Kurtuluş Savaşı'na katıldı ve mirliva rütbesiyle Batı Cephesi 1. Ordu komutanlığına atandı. Moskova Antlaşması ile Batum ve Azerbaycan'ın Sovyetler Birliği'ne terk edilmesine karşı çıktığından ve Ali Fuat Paşa'nın yerine Batı Cephesi komutanlığına atanan İsmet Paşa'nın kıdem olarak kendisinden daha altta olmasına rağmen cephe komutanı olması, Ali İhsan Paşa'nın İsmet Paşa komutası altına girmek istememesi, üstüne üstlük ordu içinde İsmet Paşa ve Mustafa Kemal Paşa aleyhine propaganda yürütmesi üzerine Büyük Taarruz öncesi 21 Haziran 1922 tarihinde Başkomutan Mustafa Kemal Paşa tarafından ordu komutanlığı görevinden alındı ve TBMM tarafından emekliye sevk edildi.^[4]^[5]

Soyadını alması

Soyadı kanunu çıkınca Irak Cephesi'nde İngilizler'e karşı kazandığı Sâbis muharebelerinden dolayı Sâbis soyadını aldı.^[6]

Turancılık ülküsü

II. Dünya Savaşı yıllarında, gazetelere askerlik konusunda yazılar yazıyor ve genellikle Alman ordularının ilerleyişini alkışlıyordu. Türkiye savaşın sonuna doğru Almanya'nın karşısında yer alınca, tenkit yazılarıyla yetinmeyerek, başta Cumhurbaşkanı İsmet İnönü olmak üzere devlet ve hükûmet erkânına, suçlayıcı imzasız mektuplar göndermeye başladı. Böylelikle 1922'de emekliye ayrılmasında önemli rolü oynayan, o zamanın Batı Cephesi komutanı İnönü'den dolaylı intikam almış oluyordu. Olayın tespitinden sonra, 24 Şubat 1944'te tutuklandı ve 10 Şubat 1947'de de sıkıyönetim mahkemesince 15 ay ağır hapis cezasına çarptırıldı. 1950 yılında Demokrat Parti iktidara geldikten sonra çıkartılan af kanunu ile siyasi haklarına kavuştu. 1950-54'te Demokrat Parti listesinden Afyonkarahisar milletvekili seçilerek 9. Dönem TBMM üyesi oldu. 9 Aralık 1957'de 75 yaşında öldü.^[7]

Eserleri

Birinci Dünya Harbi Harp Hatıralarım Cilt 1
Birinci Dünya Harbi Harp Hatıralarım Cilt 2 ISBN 975-551-067-2
Birinci Dünya Harbi Harp Hatıralarım Cilt 3
İstiklal Harbi ve Gizli Cihetleri Harp Hatıralarım Cilt 5 ISBN 975-551-084-2
Birinci Dünya Harbi Harp Hatıralarım Cilt 4
Harp Hatıralarım Birinci Cihan Harbi 2. Cilt ISBN 975-551-067-2
Harp Hatıralarım Birinci Dünya Harbi 1. Cilt
Harp Hatıralarım Birinci Dünya Harbi 4. Cilt ISBN 975-551-043-5
Harp Hatıralarım İstiklâl Harbi ve Gizli Cihetleri 5. Cilt ISBN 975-551-084-2
Harp Hatıralarım İstiklâl Harbi ve Gizli Cihetleri 6. Cilt ISBN 975-551-085-0
İstiklal Harbi ve Gizli Cihetleri Harp Hatıralarım Cilt 6 ISBN 975-551-085-0
Balkan Harbinde Neden Münhezim Olduk (BDK - MİL - ÖZEGE; 1637 - TBTK; 5598); E. [Ali İhsan Sabis]; 1329, 96 S.; Kitaphane-i İslam ve Askeri, İstanbul; Kitabhane-i İntibah, Aded: 9; [DİL: Osmanlıca]; [ALFABE: Arap]; [AK213/O]

Ayrıca bakınız

Musul Sorunu

Dış bağlantılar

Türk Yaşam web sitesi^{[ölü/kırık bağlantı]}
Biyografi.net web sitesi16 Mart 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Kaynakça

^ T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Başkanlığı Basımevi, Ankara, 1972, s. 144.
^ "Musul'u böyle kaybettik. Radikal". 20 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2009.
^ Malta Belgeleri: İngiltere Dışişleri Bakanlığı 'Türk Savaş Suçluları' Dosyası, Belge Y. 2007.
^ ^a ^b Özakman, Turgut, Şu Çılgın Türkler, Ankara, 2005
^ Akın, Rıdvan, Türk Syasal Tarihi, İstanbul 2010
^ ZEKERİYA TÜRKMEN, "SÂBİS, Ali İhsan", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/sabis-ali-ihsan (13.08.2024).
^ Kim Kimdir web sitesi 22 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ^{[kaynak güvenilir mi?]}

Askerî görevi
Önce gelen: Yeni makam	1. Ordu Komutanı 9 Ekim 1921 - 19 Haziran 1922	Sonra gelen: Nureddin İbrahim Konyar

[Genelkurmay22-1] T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Başkanlığı Basımevi, Ankara, 1972, s. 144.

[2] "Musul'u böyle kaybettik. Radikal". 20 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2009.

[3] Malta Belgeleri: İngiltere Dışişleri Bakanlığı 'Türk Savaş Suçluları' Dosyası, Belge Y. 2007.

[ReferenceA-4] Özakman, Turgut, Şu Çılgın Türkler, Ankara, 2005

[5] Akın, Rıdvan, Türk Syasal Tarihi, İstanbul 2010

[6] ZEKERİYA TÜRKMEN, "SÂBİS, Ali İhsan", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/sabis-ali-ihsan (13.08.2024).

[7] Kim Kimdir web sitesi 22 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ^{[kaynak güvenilir mi?]}

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]