Ahmed Kâsânî

Ahmed Kâsânî
Ahmed Kâsânî
Doğum	1461; Kosonsoy, Türkistan
Ölüm	1542; Semerkand
Meslek	Din bilgini

Ahmed b. Celâliddîn el-Kâsânî,^[1] (Arapça: أحمد بن جلال الدين الكاساني veya "makhdūm-i aʿẓam" tanılır) 1461 - 1542 yılları arasında yaşamış ünlü bir Nakşibendi Sūfī Pir'idir. Hocaların Doğu Türkistan'da Türk toplumlarının içinde büyük etkinlikleri olmuştur.

Yaşamı

Ahmed Kâsânî günümüzde Fergana vadisindeki Kosonsoy ismiyle tanınan şehirde bir Seyyid aileye mensup olarak 1461 yılında doğmuştur. Ahmed Kâsânî'nin soyağacı Karahanlılar'dan Burhan Kılıç (Burhān al-Dīn Qilīch)'a kadar geriye gider.^[2] Otuzun üzerinde dini araştırma kitabının yazarı, siyasi savaşçı ve Nakşibendi tarikatının iki önemli kolunun kurucu üyesi ve atasıdır. Gençlik yıllarında Taşkent'te Nakşibendi tarikatının disiplini Piri Muhammed Qazib'ten öğrenmiştir.

Kâsânî o sırada bulunduğu Semerkand yakınlarındaki Dahbid köyünde ölmüştür, gerisinde kutsal ve bilim, onun politik rolü ve Maveraünnehir ile Altışehir^[3]'de (Altishahr (güney Sincan) onun waqf ait olan birçok mal, mülk bırakmıştır.

Yarkent Hanlığı (Seidiye Hanlığı) zamanında Ahmed Kâsânî'nin ikinci oğlu, Hoca Muhammed İshak Veli'nin oğulları İshakiyye veya Karatağlık adıyla, kardeşi Hoca Muhammed Emin Kalan'ın oğulları da Afakiyye veya Aktağlık adıyla ayrı görüşler savunan iki dini grup olarak kıyasıya mücadeleye girmeleri ülkeyi yeni bir devre sürüklemiştir ki bu devreye "Hocalar Devri" denmiştir.

Oğulları ve Nakşibendi tarikatı iki önemli kolu

Aktağlık

Ahmed Kâsânî'nin en büyük oğlu Muhammed Emin'in (Muhammad Amīn veya Ishān-i Kalān tanılır.) oğlu Hoca Yusuf (Khoja Yūsuf, ? - 1652/53) Doğu Türkistan'a gelmiş ve onun destekçilere Aktağlık denilmiş ve Kaşgar'da güçlüydüler. Hoca Yusuf'un oğlu Afak Hoca'nın (sonra Hoca Hidāyat Allāh denilmiş), adından Afakiyye denilmiştir. Nakşibendi tarikatının iki önemli kolundan biri olan Afakiyye Qinghai ve Gansu'da yaşayan Salarlar ve Huiler'in çok önemli katkıları olmuştur.^[4]

Ahmed Kâsânî unvanı Hazrat-i-Makhdum-i-A'zam, (1461/2 - 1541/2).
Muhammed Emin (Muhammad Amīn) unvanı Ishān-i Kalān, (1520 - 1597/8).
Muhammed Yusuf (1591/2 - 1653).
Afak Hoca Khwāja Hidāyat Allāh unvanı Hazrat Apak (? - 1694).
Han Khwājam Yahya (1694 - 1696)
Hasan Bugra Han (Hasan Bughra Khán) (? - 1725).
Ahmad (~ 1713), Yahya'nın oğlu.
- Kılıç Burhan ad-Din (波羅尼都) unvanı Büyük Khwāja (? - 1759).
- Khwāja Jahan Yahya (霍集占) unvanı Küçük Khwāja (? - 1779).
Qasim, Baha al-Din, Abd al-Khaliq, Muhammad Amin unvanı Samsaq (薩木薩克, 1755 - 1809), Burhan ad-Din'nin oğulları
Muhammad Yusuf (玉素普, ? - 1835), Jahangir (張格爾, 1790-1828) ve Baha ad-Din (巴布頂, 1793 - 1825), Samsaq'ın oğulları
"Yedi Hocalar" bunlar:
- Katta Tore (卡塔條勒, 1815 - 1869), Yichik Han ve Abd Allah, Muhammad Yusuf'un oğulları
- Hakim ve Hashim Han, Katta Hanın oğulları
- Buzrug Han (布素魯克), Jahangir'in oğlu
- Evliya (Awliya, 呵里雅) ve Vali Han (倭里罕, 1825 - 1865), Baha ad-Din'nin oğulları
- Tavakkul (Tawakkul), bir teyze çocuğu

Karatağlık

Ahmed Kâsânî'nin ikinci oğlu, Hoca Muhammed İshak Veli (Arapça: مُهَمَّد اِسهَق واَلِ, Muhammad Ishāq Walī, ? - 1599) birkaç yıllar Doğu Türkistan'da bulunmuştur. Onun taraftarları Karatağlık olarak bilirler. Karatağlık'lıların etkin oldukları şehir Yarkent'ir. İshak'ın adından İshakiyye denilmiştir. Yarkent Hanı İsmail Han'ın da desteğini almıştır.

Ahmed Kâsânî unvanı Hazrat-i-Makhdum-i-A'zam (1461/2 - 1541/2)
Muhammet İshak Veli (? - 1599), 4. ve 7. önceki oğlu.
...
Danyal^[5] (? - 1754)
Yusuf (Kaşgar), Jagan (Yarkent), Eyyüb (Aksu), Abdullah (Hotan).

Hufiye

Hufiye Khufiya (虎夫耶, hŭfūyē)

Ma Laichi (馬来遅, mǎ láichí) 1681 - 1766

Cahriye

Cahriye Jahriya (哲合忍耶, zhéhérĕnyē)

Ma Mingxin (马明新 veya 马明心,mǎ míngxīn, 1719(?) - 1781) Nakşibendi tarikatlarından biri olan Cahriye kolunun kurucusudur.

Notlar

^ KÂSÂNÎ, Ahmed – TDV İslâm Ansiklopedisi, 25 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi25 Haziran 2022
^ B.Babajanov. Biographies of Makhdum-i A'zam al-Kasani al-Dahbidi, Shaykh of the Sixteenth-Century Naqshbandiya 10 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. sayfa 4 (İngilizce)
^ Altishahr; güney Sincan'da Hotan, Yarkent, Yengihisar, Kaşgar, Aksu ve Uçturfan'dan oluşan altı şehirler.
^ Encyclopedia Iranica 19 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
^ İbranice kökenli isim; 1.Kutsal kitapta adı geçen İsrail peygamberi. 2. İbranice de bu ad “Tanrı benim yargıcımdır” anlamındadır. Kişi Adları Sözlüğü

Kaynakça

B.Babajanov. Biographies of Makhdum-i A'zam al-Kasani al-Dahbidi, Shaykh of the Sixteenth-Century Naqshbandiya [1] (İngilizce)
Encyclopedia Iranica19 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

Dış bağlantılar

[1] KÂSÂNÎ, Ahmed – TDV İslâm Ansiklopedisi, 25 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi25 Haziran 2022

[2] B.Babajanov. Biographies of Makhdum-i A'zam al-Kasani al-Dahbidi, Shaykh of the Sixteenth-Century Naqshbandiya 10 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. sayfa 4 (İngilizce)

[3] Altishahr; güney Sincan'da Hotan, Yarkent, Yengihisar, Kaşgar, Aksu ve Uçturfan'dan oluşan altı şehirler.

[4] Encyclopedia Iranica 19 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[5] İbranice kökenli isim; 1.Kutsal kitapta adı geçen İsrail peygamberi. 2. İbranice de bu ad “Tanrı benim yargıcımdır” anlamındadır. Kişi Adları Sözlüğü

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]